Provinciale anarchie zet landelijk stikstofbeleid voorlopig op zijn kop

De bestrijding van de stikstofcrisis dreigt in het honderd te lopen nu de twaalf provincies openlijk rebelleren tegen de beleidslijn van het kabinet. De provincies willen de veehouderij harder aanpakken dan minister Carola Schouten van Landbouw. Schouten wil de provincies aan de kabinetslijn houden, maar die gaan niet één-twee-drie overstag. ‘Wij willen hierover met de minister in gesprek’, meldt een woordvoerder van het Interprovinciaal Overleg (IPO). Tegelijkertijd valt ook het provinciale blok tegen de minister uiteen. Een aantal provincies heeft zich onder druk van boerenprotesten alweer gedistantieerd van het gezamenlijke, relatief strenge stikstofbeleid.

Friesland was vrijdag de eerste provincie die bezweek onder druk van een boerenopstand op de stoep van het provinciehuis. Gedeputeerde Johannes Kramer keerde ten overstaan van boze veehouders op zijn schreden terug. Hij verkondigde dat Friesland zich bij nader inzien toch niet zou committeren aan de met de andere elf provincies afgesproken beleidslijn. Maandag verscheurden ook Drenthe, Overijssel en Gelderland de provinciale beleidsregels die ze minder dan een week daarvoor zelf opgesteld en ondertekend hadden.

Deze oostelijke provincies gaan nu – net als Friesland – ‘in overleg met de boeren’ nieuw beleid formuleren. De gedeputeerden in Assen, Arnhem en Zwolle gingen net als Kramer door de knieën onder zware druk van demonstrerende boeren. In zeven provinciehoofdsteden dromden maandag honderden tractors samen voor de deur van het provinciehuis. Hier en daar werd de sfeer ronduit grimmig. In Groningen ramden boeren de voordeur in, omdat het provinciebestuur weigerde hun eisen in te willigen. In Lelystad bezetten agrariërs de grote zaal van het provinciehuis.

De regie kwijt

Minister Schouten lijkt de regie over de ‘gebiedsgerichte aanpak’ inmiddels behoorlijk kwijt te zijn. Zij heeft de provincies gevraagd binnen zes maanden uit te zoeken welke maatregelen er nodig zijn om lokaal de vergunningverlening weer op gang te brengen. Provincies moeten daarvoor inventariseren op welke wegen de maximumsnelheid omlaag moet en welke veehouders bereid zijn hun bedrijf (en daarmee hun stikstofuitstoot) te beëindigen. Het probleem is dat de provincies zich niet aan de richtlijn van de minister willen houden. In plaats daarvan hebben ze – tegelijk met het kabinet - eigen regels opgesteld. Die wijken op een cruciaal punt af van het beleid dat Schouten in de Tweede Kamer heeft aangekondigd.

Schouten schreef op 4 oktober aan de Kamer dat sommige veehouders een deel van hun stikstofrechten moet inleveren. Dat zijn veehouders die op grond van hun bestaande bedrijfsvergunning meer stikstof mogen uitstoten dan voor hun bedrijfsvoering noodzakelijk is. Een voorbeeld: een veehouder heeft een vergunning met stikstofruimte voor 200 koeien. Hij heeft op dit moment echter maar 100 koeien. Die staan in een stal waar maximaal 150 koeien in passen. In de toekomst wil hij zijn veestapel uitbreiden naar 200 koeien; vandaar dat hij daar alvast een vergunning voor heeft aangevraagd (en gekregen).

In de kabinetsplannen raakt deze veehouder 50 koeienrechten kwijt. Schouten neemt namelijk de gerealiseerde stalruimte (voor 150 koeien) als uitgangspunt. De ‘latente’ stikstofruimte die in aanmerking komt voor confiscatie zijn de extra 50 koeien die de boer pas kan aanschaffen na de (nog niet gerealiseerde) uitbreiding van de koeienstal.

De provincies wijken hiervan af door het werkelijke aantal dieren dat een veehouder op 8 oktober in zijn stal had staan als uitgangspunt te nemen. In het bovenstaande voorbeeld is dat dus 100 koeien in plaats van 150. Op grond van de provinciale beleidsregels raakt deze boer dus 100 koeienrechten kwijt, twee keer zoveel als volgens Schouten en het kabinet de bedoeling is.

Onvrede over de rekenmethode

Schouten heeft vorige week in de Tweede Kamer gezegd dat de provincies zich aan haar instructie moeten houden, maar de gedeputeerden geven vooralsnog niet thuis. Een IPO-woordvoerder legt uit dat de provincies bang zijn dat Schoutens rekenmethode te weinig stikstofwinst oplevert. ‘Wij hebben onze beleidsregels gebaseerd op de uitspraak van de Raad van State. Die was heel duidelijk: de stikstofuitstoot moet fors omlaag. Wij denken dat de aanpak van het kabinet niet voldoende stikstofruimte zal creëren voor andere activiteiten. We moeten voorkomen dat we omgevingsvergunningen verstrekken die straks sneuvelen bij de rechter omdat de stikstofuitstoot van die activiteiten onvoldoende wordt gecompenseerd.’ De provincies willen daarom met Schouten in conclaaf – lees: onderhandelen – om nieuwe afspraken te maken.

Het sluiten van een nieuwe collectieve stikstofovereenkomst met Schouten wordt er niet makkelijker op nu minstens vier provincies hun eigen plan trekken. Vooral niet omdat zij de boze boeren schijnbaar meer tegemoet willen komen dan het kabinet. Gelderland wil zelfs ‘samen met de boeren’ nieuwe stikstofregels opstellen. De boeren willen liefst helemaal geen stikstofruimte inleveren, volgens welke definitie dan ook. Schouten kan de provincies niet dwingen haar definitie van ‘latente ruimte’ over te nemen, want de provincies bepalen sinds 2017 zelf aan wie ze natuurvergunningen verstrekken en onder welke voorwaarden.