De strijd tussen de Koerden en Turkije: een overzicht in drie kaarten
De Turkse inval in Syrisch-Koerdistan of Rojava vormt de zoveelste slag in een strijd voor of tegen een apart Koerdistan, een strijd die iets meer dan een eeuw oud is. Een overzicht in drie kaarten.
1. Wie zijn de Koerden?
Historisch vormen de Koerden een aparte bevolkingsgroep in het Nabije Oosten. Ze spreken een Indo-Iraanse taal die verwant is aan het Farsi (Perzisch) in Iran en Pashto in Pakistan en Afghanistan. Sinds de middeleeuwen zijn de Koerden overwegend -maar niet uitsluitend- soennitisch moslim. De meeste Koerden wonen in het zuidoosten van Turkije (12 miljoen), daarnaast zijn er nog 6 miljoen in het noorden van Irak, nog eens 6 miljoen in Iran en iets minder dan 2 miljoen in Noordoost-Syrië (donkere gebieden op de kaart).
2. De illusie van een Koerdische staat
Woonden de meeste Koerden eeuwenlang in het Turks-Ottomaanse rijk, dan stelde de val van dat rijk na de Eerste Wereldoorlog kansen en uitdagingen. Op de vredesconferentie in 1919 stelden een Koerdische delegatie de oprichting van een eigen staat voor in wat nu Turkije, Irak, Syrië en Iran is (zie groene lijn in onderstaande kaart). In het verdrag van Sèvres van 1920 tussen Turkije en de geallieerde mogendheden werd dat afgezwakt tot een veel kleinere autonome regio rond Diyarbakir in het zuidoosten van Turkije (gebied in het geel). De andere Koerdische gebieden werd opgenomen in het Britse mandaatgebied Irak of de Franse tegenhanger in Syrië. Het uiteindelijke vredesverdrag van Lausanne in 1923 was veel gunstiger voor de nieuwe Turkse republiek en er was daar geen sprake meer van autonomie voor de Turkse Koerden.
- Groen: staat die de Koerden eisten op conferentie Versailles in 1919
- Oranje: autonoom Koerdisch gebied, beloofd in Verdrag van Sèvres 1920
3. Verrijst Koerdistan uit het puin van IS?
De rest van het verhaal kent u wellicht. In Turkije leidde de opstand van de Turks-Koerdische afscheidingsbeweging PKK tot een decennialange oorlog met meer dan 40.000 doden tot gevolg. In Irak werden de Koerden lange tijd onderdrukt door het regime van Saddam Hoessein met de gifgasmoordpartij in het stadje Halabja in 1988 als berucht symbool. Sinds de val van Saddam in 2003 geniet Iraaks-Koerdistan van een verregaande autonomie. Ook is de president van Irak altijd een Koerd. In Iran maakte Koerdisch verzet tegen de veel sterkere staat weinig kans. In Syrië ook niet, tot dat land uiteenviel in de burgeroorlog en de Syrisch-Koerdische YPG/SDF-militie met steun van het Westen de terreurgroep IS kon verslaan en een autonome regio in het noordoosten uitroepen. Die regio wordt nu aangevallen door Turkije. (Zie Koerdisch gebied in Irak en Syrië in het geel en de door Turkije gewenste "veiligheidszone" gearceerd).
4. Wat wil Turkije bereiken in Syrië?
De Turkse president Tayyip Erdogan heeft de voorbije jaren al twee kleinere invallen uitgevoerd tegen Koerdische enclaves in Noord-Syrië. Volgens hem vormen de Syrische Koerden een springplank voor de Koerdische separatisten in Turkije. In eerste instantie wil Erdogan een "bufferzone" of "veiligheidszone" van enkele tientallen kilometer diep langs de Turks-Syrische grens controleren. Dat is een langgerekt, maar vruchtbaar gebied met steden en een relatief grote bevolking. Vaak zijn dat dan Arabieren. In een tweede fase zou het de bedoeling zijn om die zone dieper in Syrisch-Koerdistan uit te breiden en een deel van de bijna vier miljoen Syrische vluchtelingen vanuit Turkije daar te vestigen. Verder binnendringen in Syrisch gebied houdt echter militaire en diplomatieke risico's in en kan de spanningen met de Koerdische minderheid in Turkije zelf opnieuw op de spits drijven.
Bekijk hier ook de reportage uit "Terzake" over de Koerden:
