Met Trumps strategie 'ik praat en mijn mensen zwijgen' gaat het niet zo goed

En hij voegde de daad bij het woord. Die dag zou de Amerikaanse ambassadeur bij de EU, Gordon Sondland, getuigen over zijn contacten met de regering van Oekraïne en Amerikaanse diplomaten daar. Op het laatste moment, hij was er al voor naar Washington gevlogen, werd hem dat verboden.

Sondland was nauw betrokken bij het blokkeren door de VS, afgelopen zomer, van hulp aan Oekraïne en het uitstellen van een bezoek van president Volodimir Zelenski aan het Witte Huis.

Het heeft er alle schijn van dat die twee dingen werden gebruikt als drukmiddel om Oekraïne te bewegen tot twee onderzoeken die de Amerikaanse president politiek goed zouden uitkomen. Trump wil weten of Hunter Biden, de zoon van presidentskandidaat Joe Biden, zich schuldig heeft gemaakt aan corruptie. En hij zou graag aangetoond zien dat de vorige regering van Oekraïne achter de hacks zat die de Democratische partij teisterden tijdens de verkiezingen van 2016. En dus niet Rusland, zoals zijn eigen inlichtingendiensten zeggen.

De Democraten zouden Trumps doelbewuste inzet van die drukmiddelen dolgraag hard krijgen. Niet omdat hij anders vrijuit zou gaan en het impeachment-onderzoek gestopt worden. Blijkens de openbaar gemaakte tekst van een telefoongesprek tussen Trump en Zelenski heeft hij die gevraagd om de twee onderzoeken, en dat alleen al, zonder dreigementen, is een ongehoorde vermenging van zijn machtige functie en zijn persoonlijke belang bij herverkiezing. Maar omdat hij niet expliciet dreigde, klinkt nu al weken uit zijn mond, en die van vele Republikeinse Congresleden, een afwerend: ‘er was geen quid pro quo, geen voor-wat-hoort-wat’.

In het strafrecht is dat een essentieel ingrediënt als een aanklager chantage of omkoping wil aantonen. Veel kiezers, die via film en tv-series een aardig idee hebben van hoe het strafrecht werkt, zal dat toch in de oren klinken als ‘onschuldig’.

‘Geen quid pro quo’

Zelfs bij de diplomaten die betrokken waren bij de acties van Trump in Oekraïne, merkwaardig genoeg aangestuurd door zijn privé-advocaat Rudy Giuliani, wekte het eventuele bestaan van een tegenprestatie grote bezorgdheid. “Het is toch te dol om militaire hulp tegen te houden om hulp af te dwingen bij een politieke campagne”, schreef de zaakgelastigde in Kiev, Bill Taylor in een sms-discussie die onlangs openbaar werd gemaakt. Sondland reageerde een paar uur later: “Bill, ik geloof dat je de intentie van de president niet goed inschat. De president is er helder als glas over: geen quid pro quo van welke aard ook.” Maar hij liet daarop iets volgen dat meteen weer verdacht klinkt, zeker voor wie weet dat elke letter die Amerikaanse ambtenaren voor hun werk tikken moet worden bewaard: “Ik stel voor dat we hier niet meer over heen en weer sms-en.”

Wat Sondland daarover toe te lichten had, kwamen de Congresleden dinsdag dus niet te weten. Maar komende donderdag waarschijnlijk wel. Want nadat hij weigerde te verschijnen, in opdracht van zijn baas Mike Pompeo, de minister van buitenlandse zaken, kreeg hij een officiële dagvaarding. Zo’n oproep van het Congres weigeren is strafbaar. En Sondland liet weten dat hij nu wel zal komen.

Daarmee is hij al de derde hoge diplomaat of ex-diplomaat die zich laat verhoren over Oekraïne. Begin oktober deed Kurt Volker zijn verhaal. Hij was tot voor kort de speciale gezant van de Amerikaanse regering voor de bevordering van vrede in Oost-Oekraïne, waar door Rusland gesteunde opstandelingen tegen het regeringsleger vechten. Hij nam ontslag voordat Pompeo hem zou kunnen verbieden te getuigen.

En afgelopen vrijdag deed Marie Yovanovich een boekje open. Zij was ambassadeur in Kiev tot ze door Pompeo op aandringen van Donald Trump, werd teruggeroepen. Dat gebeurde vermoedelijk omdat ze niet meewerkte aan het onder druk zetten van Oekraïne. Ze waarschuwde haar contactpersonen in het land zelfs tegen Trumps privé-afgezant Rudy Giuliani. Ook zij kreeg een spreekverbod, maar ze negeerde het. Ze is nog niet ontslagen.

Dat Trump de getuigenis van EU-ambassadeur Sondland probeerde te verbieden, leek op het eerste gezicht vreemd. In die bewuste sms-discussie zei hij immers precies wat de president ook volhoudt: dat het uitstellen van de hulp alleen maar uit voorzorg was, en in het belang van de VS, om na te gaan of Oekraïne wel genoeg tegen corruptie deed.

Illegale bijdragen

Maar dit weekeinde, dagen voordat Sondland gaat getuigen, wordt dat van zijn kant al genuanceerd. Hij gaat verklaren, zo wisten Amerikaanse media te melden, dat hij van president Trump zelf hoorde dat er geen ‘quid pro quo’ was, maar dat hij er niet voor instaat dat Trump daarmee de waarheid sprak. Volgens de Washington Post zegt ‘iemand die weet wat Sondland gaat zeggen’ dat hij ‘Trump destijds geloofde’.

Sondland zou ook niet geweten hebben dat Trumps aandringen op onderzoek naar corruptie iets te maken had met de zoon van Joe Biden.

Als Sondland dat donderdag inderdaad komt zeggen, is dat een verdediging van Trump met een aantal flinke scheuren, waar goede ondervragers de nodige breekijzers in kunnen zetten.

Dat is des te opvallender omdat Sondland geen professionele diplomaat is, zoals Volker en Yovanovich, maar een Trump-fan. Hij is een multimiljonair, oprichter van een hotelketen en een bank. Hij kreeg zijn ambassadeurspost na een gift van een miljoen dollar aan het comité dat de feestelijkheden rond Trumps beëdiging organiseerde. Dat was wellicht ook een quid pro quo, maar zo’n manier van bedanken is niet ongebruikelijk, onder zowel Republikeinse en Democratische presidenten.

Mogelijk vindt Sondland inmiddels dat een ambassade en een residentie in Brussel niet opwegen tegen het gedoe dat het oplevert als je minder frisse opdrachten voor Donald Trump moet uitvoeren.

En hij zal de laatste getuige niet zijn. Komende week worden in het Huis van Afgevaardigden ook nog Fiona Hill verwacht, adviseur van Trump over Europa, en George Kent, een hoge ambtenaar van het ministerie van buitenlandse zaken die daar over Oekraïne ging. En ook Rudy Giuliani zelf zal binnenkort misschien opening van zaken moeten geven, in zijn eigen belang: een openbare aanklager is een onderzoek begonnen naar zijn activiteiten in Oekraïne, die mogelijk neerkomen op het bevorderen van illegale bijdragen van buitenlanders aan een politieke campagne.

Daarmee wordt de brief van het Witte Huis, juridisch toch al niet geweldig onderbouwd, in snel tempo irrelevant.

Trouw-correspondent Bas den Hond (standplaats Boston) schrijft wekelijks een column over de Amerikaanse politiek. Lees ze hier terug.