Om seksschandaal opgestapte Nobelprijs-voorzitter overleden, dood overschaduwd door nieuwe rel

‘Alles wat zij deed, kenmerkte zich door een zeldzame kracht en helderheid’, aldus een verklaring van de Zweedse Academie. Danius, die in 2014 bekendmaakte dat ze borstkanker had, werd een jaar later voorzitter van het selectiecomité voor de jaarlijkse Nobelprijs voor de Literatuur. Ze stapte begin dit jaar volledig uit het comité nadat ze vorig jaar al was afgetreden als voorzitter. Dat laatste deed ze vanwege een seksschandaal.

Dat draaide om de Franse echtgenoot van Comitélid Katarina Frostenson. Hij werd beschuldigd van geweld en/of intimidatie van minstens achttien vrouwen. Het zou gaan om zowel vrouwelijke Academieleden als echtgenotes en dochters van mannelijke leden van het prestigieuze selectiecomité.

Frostenson nam in april vorig jaar ontslag. Naar verluidt deed ze dat na een intern onderzoek tegen haar man. Daarvoor waren al drie mannelijke leden van het achttienkoppige selectiecomité opgestapt uit protest tegen het hernieuwde vertrouwen in Frostenson. Haar echtgenoot, fotograaf Jean-Claude Arnault die in Zweden een cultureel centrum leidt, werd in juni vorig jaar aangeklaagd voor twee verkrachtingen.

Door de affaire werd de literatuurprijs vorig jaar niet toegekend en gebeurde dat pas dit jaar, samen met de prijs voor 2019. Dat gebeurde donderdag in Stockholm. De winnaar van 2018 was de Poolse Olga Tokarczuk (57). De therapeute die veel met probleemjongeren werkte, kreeg de prijs voor ‘haar verbeeldende vertelkunst en haar encyclopedische passie die het overschrijden van grenzen als een manier van leven beschrijft’. De activistische Tokarczuk, een fel tegenstandster van het huidige Poolse regime, schrijft vooral over de geschiedenis van de joden van de 17de tot de 21ste eeuw.

De Nobelprijs voor de Literatuur 2019 ging naar de Oostenrijkse dichter, essayist en toneelschrijver Peter Handke (76). Hij kreeg de prijs voor ‘zijn invloedrijke werk dat met taalkundige spitsvondigheid de periferie van de menselijke ervaring heeft verkend’. De Oostenrijker geldt als een groot vernieuwer van het theater vanaf de jaren zestig. Zo keerde hij in zijn toneelstuk Publikumsbeschimpfung de rollen om en liet hij acteurs het publiek beschimpen.

Handke is omstreden vanwege zijn toespraak bij de begrafenis van Slobodan Milosevic in 2006. Hij was president van Servië tijdens de afscheidingsoorlogen in Joegoslavië in de jaren negentig. Milosevic overleed in afwachting van zijn proces bij het Internationaal Strafhof in Den Haag vanwege misdaden tegen de menselijkheid. Overlevenden van de genocide in Srebrenica in 1995 willen dat Handkes Nobelprijs wordt teruggenomen.

,,We sturen een brief naar het comité om de prijs in te laten trekken”, aldus Munira Subasic, voorzitter van de Moeders van Srebrenica, een organisatie die spreekt namens de overlevenden van de genocide. ,,Dit is een schande. Ze moeten zich afvragen wat voor boodschap ze hiermee afgeven.”

Het Zweedse comité dat de winnaar kiest, zegt dat het geen politieke prijs is, maar een literaire onderscheiding. Handke heeft nog niet gereageerd.

In 1995 drongen Bosnisch-Servische soldaten onder leiding van Ratko Mladic door in de enclave Srebrenica die zou worden bewaakt door Nederlandse VN-soldaten. Zeker 7000 mensen werden geëxecuteerd of weggevoerd door de Servische soldaten. De Hoge Raad oordeelde in juli 2019 dat de Nederlandse Staat deels aansprakelijk is voor de dood van zo’n 350 Bosnische moslimmannen tijdens de val van Srebrenica.