Haags ongemak over IS-strijders

Syriëgangers die uit kampen ontsnappen en ongezien terugkeren naar Nederland. Het is een steeds reëler scenario, waarop ministeries en inlichtingendiensten zich voorbereiden, maar waaraan de politiek nog niet te veel wil denken.

Veel wijst erop dat de Koerden in Noord-Syrië de controle aan het verliezen zijn over kampen waar ook Nederlandse jihadisten met vrouwen en kinderen zitten. Of die controle bewust opgeven, om zich te concentreren op de strijd tegen de Turkse invasiemacht. Wat het kabinet Rutte-III gaat doen om te voorkomen dat Syriëgangers ongecontroleerd terugkeren, is een vraag waar met een boog omheen gelopen wordt. Voor een motie van PvdA en GroenLinks – een oproep om met „een plan van aanpak” te komen – was donderdag in de Tweede Kamer weinig animo.

Crisissituatie in Noord-Syrië

Wel wil een meerderheid sancties tegen Turkije, en was er steun voor het voorstel om militaire samenwerking met Turkije op te schorten. Minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken, VVD) kreeg nog een andere opdracht: een meerderheid van de Kamer wil dat hij het staatsbezoek aan India volgende week laat schieten, zodat hij kan aanschuiven bij het Europese overleg over de crisissituatie in Noord-Syrië.

Het kabinetsstandpunt over de Syriëgangers en hun familieleden lijkt onwrikbaar: de IS-strijders worden niet opgehaald en moeten daar worden berecht waar ze hun misdaden hebben begaan, vindt Rutte III. Blok maakt zich sterk voor een internationaal tribunaal in de regio, liefst in Irak. Eerder dit jaar wees hij een Amerikaans aanbod af om Syriëgangers voor berechting in Nederland op te halen. Kinderen repatriëren, en dus scheiden van hun ouders, is in strijd met internationale verdragen, zegt Blok.

Lees ook ‘kalifaat-kinderen

Maar in de coalitie groeit het ongemak. D66 en ChristenUnie staan al langer open voor het terughalen van de kinderen van Syriëgangers, op zijn minst de „schrijnende gevallen”. De moeders zouden dan naar de gevangenis gaan, de kinderen naar familie. Aan de andere kant staan VVD en CDA, die altijd fel tegen het terughalen zijn geweest, ook van kinderen – omdat families dan meekomen.

Maar is dit vol te houden? Dinsdag, nog vóór de inval van Turkije in Syrië, herhaalde Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) in een debat met Blok dat berechting in de regio nog steeds zijn „stellige voorkeur” heeft. „Maar ik realiseer me terdege dat de gebeurtenissen van de afgelopen 24 uur dit niet bepaald gemakkelijker maken. Ik vrees ook voor die ongecontroleerdheid.”

Is het CDA aan het schuiven? Dat leek wel de vrees van Sven Koopmans (VVD). Bij zijn partij weten ze nog goed hoe het begin dit jaar met het kinderpardon ging. Daar was de coalitie op dezelfde manier verdeeld als nu, totdat het CDA een draai maakte. Bij de VVD weten ze ook nog heel goed hoe dat toen kwam: iedereen kende de Armeense kinderen Lili en Howick, heel Nederland had een mening over hun dreigende uitzetting. De kinderen in de Syrische vluchtelingenkampen kent niemand nog, redeneren ze bij de VVD. Koopmans eiste dinsdag „een heldere uitspraak” van Omtzigt. Die kreeg hij ook, het CDA blijft voor berechting dáár, zei Omtzigt zichtbaar geïrriteerd.

Lees ook kinderpardon

Op donderdag kreeg Koopmans het opnieuw aan de stok met coalitiegenoten. In een motie pleitte de VVD’er voor „tegenmaatregelen” tegen Turkije, zolang die maar „niet ten koste gaan van de inkomens en banen van onschuldige burgers” – in Turkije en Nederland. „We moeten de Nederlandse economie niet gaan inzetten voor ons buitenlands beleid”, aldus Koopmans. Joël Voordewind (ChristenUnie) noemde dat „wrang”, gezien de bombardementen in Noord-Syrië. Minister Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel, D66), die Blok verving, las Koopmans stevig de les in de Kamer. „Onze gedachten gaan vooral uit naar de onschuldige burgers in het crisisgebied”, zei ze.

Ontsnappende jihadisten

Elke regeringspartij houdt nog vast aan het eigen standpunt, het kabinet aan de afspraak dat er geen Syriëgangers worden teruggehaald. Maar internationaal neemt de druk toe. De Amerikaanse president Donald Trump zei woensdagnacht niet bezorgd te zijn over ontsnappende jihadisten: die zouden toch naar Europa gaan. „Ze willen terug naar huis.”

De Turkse president Erdogan dreigde donderdag vluchtelingen door te laten naar Europa als de EU zich te kritisch opstelt over de invasie. De vrees is dat hij ook gevangen genomen jihadisten als pressiemiddel zal gebruiken.

In de wandelgangen valt dan ook te horen dat er wel iets moet worden bedacht, als de strijd in Syrië doorgaat en de Europese IS-strijders misschien vrijkomen – en willen terugkeren. Een betrokkene op het ministerie van Justitie noemt „alles denkbaar”. In de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gaan stemmen op om jihadisten toch gewoon terug te halen. Dan kunnen ze berecht worden, in Nederlandse gevangenissen bestraft worden en daarna door Nederlandse diensten gevolgd. Als jihadisten uit de Koerdische kampen vluchten, verliest Nederland hen uit het zicht. Om die reden pleitte de Belgische anti-terreurchef Paul van Tigchelt woensdag voor terugkeer van Belgische jihadisten uit Syrische kampen.

Lees ook wél gehaald

Maar hoe? Het ministerie van Justitie onderzoekt al langere tijd de terugkeer van jihadisten – ook omdat de rechter daar opdracht toe gaf in de zaken van tien vrouwen. Een Amerikaanse luchtbrug naar Schiphol zou een mogelijkheid kunnen zijn. Net als Koerdische bussen die gezinnen naar het Nederlandse consulaat in de Iraakse stad Erbil rijden. Hoe dan ook staan overheidsorganisaties als de Kinderbescherming en de GGD al gereed om terugkerende kinderen op te vangen.