Voor groepsdenken zijn geen social media nodig

Het ging vergezeld van een link naar een recent interview met de vermaarde socioloog, waarin hij de sociale media 'een valstrik' noemde. Dat zie je meer de laatste tijd: klaagzangen over sociale media op sociale media.

Twitter, Facebook, Instagram & Co creëren eenkennige groepen die andere even eenkennige groepen virtueel de hersens inslaan, om zich daarna snel weer terug te trekken in het warme gezelschap van het grote eigen gelijk. Bauman, sprekend in de Spaanse krant El País, voert aan dat sociale netwerken kunstmatig zijn, ze worden door de gebruikers naar believen samengesteld, met als gevolg dat een wereld naar hun eigen smaak ontstaat.

Worden zij vervolgens in de echte wereld geconfronteerd met mensen die er - o jee - een heel andere smaak op nahouden, dan hebben ze geen flauw idee wat ze moeten doen. "Sociale media leren je niet een dialoog te voeren", aldus Bauman. "De meeste mensen gebruiken ze om een ruimte te creëren met als enig geluid de echo van hun eigen stem." Als tegenvoorbeeld wijst hij naar paus Franciscus, die zijn eerste interview in functie gaf aan een erkend atheïstische journalist uit Italië - een dialoog voer je met iemand die anders denkt dan jij.

Groepsgewijs denken

Ik denk dat Bauman gelijk heeft, maar ik weet niet of de sociale media de werkelijke boosdoeners zijn. Zelf groeide ik op in een extreem gesloten gemeenschap, en hoezeer het ook een verademing was daar uit te stappen, de kennismaking met de rest van de wereld leerde me al snel dat men overál het denken liefst groepsgewijs organiseert.

Daar zijn geen sociale media voor nodig. Wie zich vroeger liet voeden door De Telegraaf, 'Tros Aktua' en Elsevier kreeg een heel andere werkelijkheid opgediend dan die van de Volkskrant, Vara en Vrij Nederland, en beide volksdelen gedroegen zich binnen hun eigen hekwerk als braaf blatende kuddedieren.

Als de neiging om zich terug te trekken in eigen kring nu nog sterker is dan toen, en ik geloof wel dat dat zo is, lijkt mij dat niet de schuld van de sociale media maar van interne en externe druk op allerlei gemeenschappen: kerken, partijen, vakbonden, verenigingen - ze brokkelen af. Als mensen houvast zoeken in virtuele netwerken, dan is het omdat het houvast elders is verdwenen. Gevaarlijk is het wel. Als de dialoog verdampt en alles en iedereen moet wijken voor het luidkeelse eigen gelijk, komt de democratie in gevaar - eerst als mentaliteit (dat is in Nederland al het geval), vervolgens ook als systeem (voorbeelden te over).

Bauman zelf, geboren in Polen, communist geweest, als Jood zijn land uitgejaagd, was een banneling, en hij prees die positie: los van welke groep dan ook, had hij geen andere keuze dan de confrontatie met het onbekende aan te gaan. Ik zeg niet dat wij allemaal in ballingschap moeten, maar af en toe een (denk)reisje zou best nuttig kunnen zijn.