Speciaal team voor aanpak illegale handel in zware pijnstillers
Er is in Nederland een levendige, illegale handel in zware, verslavende pijnstillers. Hoe veelomvattend die is, weet niemand precies. Er komt een team van experts van politie, het Openbaar Ministerie en de Inspectie Gezondheidszorg om de handel in beeld te krijgen en aan te pakken. Dat schrijft minister Bruno Bruins (Medische Zorg) in een brief, die hij donderdagavond aan de Kamer heeft gestuurd.
Experts zien al langer dat op (verborgen delen van) van het internet en bij straatdealers opiaten als oxycodon en fentanyl worden aangeboden. Ook de Inspectie neemt met enige regelmaat illegale partijen zware pijnstillers in beslag. Hoewel het gebruik van dit type pijnstillers in Nederland in het eerste halfjaar van 2019 is afgenomen, overlijden er jaarlijks nog steeds tussen de honderd en tweehonderd mensen aan een overdosis.
‘Het beeld dat we hebben van het illegale aanbod is fragmentarisch’, zegt Marcel Bouvy, onderzoeksleider van een wetenschappelijk consortium dat het gebruik van verslavende pijnstillers in Nederland onderzoekt, ‘maar dat we het op meerdere plekken zien opduiken, suggereert een substantiële omvang’. Esther Croes, arts-epidemioloog bij het Trimbos Instituut, spreekt van een ‘levendige handel’. Croes: ‘Maar we hebben de hoeveelheid nog helemaal niet in kaart kunnen brengen. Het is een lacune in onze kennis.’
Gebruikte pleisters
Volgens Peter Vossenberg, voorzitter van de Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde Nederland, verkopen gebruikers hun niet-gebruikte medicijnen ook onderhands door. Dat gaat zo ver dat zelfs gebruikte fentanyl-pleisters, die verspreid over enkele dagen hun dosering afgeven, nog worden verhandeld. ‘Mensen met een zware verslaving kauwen op de pleisters om de werkzame stof alsnog binnen te krijgen. Maar dan komen die stoffen veel directer vrij, met alle risico’s van dien.’
De zware pijnstillers zijn hard nodig voor patiënten met chronische pijn of na een operatie, maar kunnen bij langdurig gebruik zeer verslavend zijn. Bij verkeerd gebruik zijn ze bovendien gevaarlijk. Een te hoge dosis kan leiden vergiftiging of – in het ergste geval – tot het stilvallen van de ademhaling, waarna iemand stikt. Illegale middelen vormen een extra groot risico, omdat de middelen sterker kunnen zijn dan op de verpakking staat. Ook ontbreekt dan de begeleiding van een arts.
Bruins kwam op het idee voor een speciaal team tijdens een werkbezoek in de Verenigde Staten, vertelt hij. ‘Daar kreeg ik de uitdrukkelijke waarschuwing dat het tegengaan van illegale handel ook een belangrijk thema moet zijn in de aanpak van onnodig gebruik van zware pijnstillers.’ In de VS vallen dagelijks doden door opioïden-overdoses. Patiënten die op recept verslaafd raakten aan de middelen, struinen de illegale markten af naar nieuwe en sterkere middelen. ‘Van die situatie staan we nog ver af, laat dat duidelijk zijn’, zegt Bruins, ‘maar we moeten voorkomen dat we er ooit komen.’
Sleutel bij artsen
Artsen hebben voor een groot deel de sleutel in handen om mensen niet naar illegale pillen te laten grijpen, zegt Arnt Schellekens, wetenschappelijk directeur bij het Nijmegen Institute for Scientist Practitioners in Addiction en psychiater bij Radboudumc. Bij patiënten die met de middelen beginnen, moeten voorschrijvers goed bedenken waarom ze de zware pijnstillers geven, voor hoe lang, en niet gedachteloos herhaalrecepten meegeven, zegt hij.
Bij mensen die desalniettemin verslaafd zijn geraakt, is een persoonlijk afkickplan onontbeerlijk, zegt Schellekens. ‘Ik heb een substantieel aantal patiënten die van hun arts van de ene op de andere dag te horen kregen: stop er maar mee, ik schrijf die pijnstillers niet meer voor. Dan breng je mensen echt in de problemen en drijf je ze het illegale circuit in.’
Minister Bruins schrijft in zijn brief dat om deze verslavingsproblemen te voorkomen de richtlijnen van onder andere huisartsen zijn aangepast, dat ziekenhuizen terughoudender zijn geworden in het meegeven van medicatie, en dat er extra voorlichtingsinformatie beschikbaar komt voor artsen en apothekers. Patiënten met vragen kunnen vanaf nu terecht op de website opiaten.nl.
Gebruik loopt terug
Het gebruik van zware pijnstillers is de eerste zes maanden van dit jaar verminderd ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Eerder dit jaar bleek al dat het gebruik van van zware en verslavende opioïde pijnstillers was gedaald, maar nu maakt de minister de exacte, landelijke cijfers bekend. Het aantal gebruikers daalde met 4,5 tot 6,8 procent (afhankelijk van het middel). Dat aantal kan de komende jaren weer oplopen, schrijft Bruins. Door de vergrijzing kunnen meer ouderen de medicijnen nodig hebben.
LEES MEER:
‘Farmaceutische bedrijven hebben een stroom gif in de maatschappij laten lopen,’ zegt arts Andrew Kolodny, getuige in de zaak tegen farmaciegigant Johnson & Johnson in een interview met de Volkskrant.
Steeds vaker worden in Nederland zware pijnstillers voorgeschreven, terwijl uit de VS bekend is dat ze te vergelijken zijn met heroïne. De Volkskrant sprak met vier patiënten die verslaafd raakten. ‘Als mijn vrouw de oxycodon niet had verstopt, was ik zo weer begonnen.’
Het voorschrijven van verslavende, opioïde pijnstillers loopt in Nederland uit de hand, zeggen artsen en andere deskundigen. In zes jaar tijd verdrievoudigde het aantal gebruikers van oxycodon tot 439 duizend per jaar. Verslaafden beschrijven afkicktaferelen die doen denken aan heroïne.
Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) signaleerde afgelopen zomer al een sterke stijging van het aantal overdoses met oxycodon.
Sackler is de naam van een filantropenfamilie die onder andere doneert aan de Universiteit Leiden. In de VS liggen de Sacklers onder vuur, vanwege de productie van dubieuze pijnstillers.
Een mijlpaal in de opioïdencrisis: voor het eerst werd dinsdag een farmaceut schuldig bevonden aan het mede-veroorzaken van de Amerikaanse opioïdencrisis. Maar het vonnis lost de crisis zelf niet op.