De impulsiviteit van president Trump en het Turkse offensief in Syrië kunnen zware gevolgen hebben voor Europa

Dat president Trump de Amerikaanse troepen uit Syrië ging terugtrekken, is niet nieuw. De president maakte dat voornemen eind vorig jaar al bekend. Het was de aanleiding voor het vertrek van toenmalig minister van Defensie Jim Mattis, de man die internationaal beschouwd werd als de meest redelijke en gematigde figuur met invloed in Trumps regering. 

Zonder de president openlijk tegen te spreken waren het Pentagon en het ministerie van Buitenlandse zaken erin geslaagd om die plannen tenminste te vertragen en af te zwakken. Het aantal Amerikaanse militairen in Syrië werd verminderd, maar er bleven nog steeds een duizendtal manschappen ter plaatse. 

Zondagavond kondigde het Witte Huis dus opnieuw aan dat ze zouden vertrekken, maar deze keer ook echt. Turkije zou op het punt staan het Koerdische gebied binnen te vallen, en de Amerikanen zouden hen niet in de weg staan. Belangrijker dan het aantal Amerikaanse soldaten in de regio, is het simpele feit van hun aanwezigheid. Zolang er Amerikaanse slachtoffers kunnen vallen, kan Turkije moeilijk met de grote middelen een offensief inzetten. Als de Amerikanen het veld hebben geruimd, ligt de weg open.

Volgens lekken naar de Amerikaanse pers is president Trump in zijn telefoontje van zondag met president Erdogan afgeweken van de hem aangereikte talking points. De bedoeling zou zijn geweest dat hij met de Turkse president zou praten over de plannen voor een veilige zone in het noorden van Syrië, maar níét dat hij het licht op groen zou zetten voor een Turkse militaire operatie. 

Trump ging dus off script; hij dwaalde af van het vooropgestelde scenario, zoals hij dat wel vaker doet. Hij zou Erdogan gezegd hebben dat een beperkte operatie wel kon, en dat - áls de Turken zouden binnenvallen - de Amerikaanse soldaten zouden vertrekken. Dat werd later ook de mededeling van het Witte Huis die iedereen verraste en in snelheid nam: de Koerden, de Europese bondgenoten, maar zelfs het Pentagon. 

Wat de president precies bezielde, is niet duidelijk. Hij verantwoordde zijn besluit op Twitter met zijn bekende argumenten dat de VS niet overal in zinloze oorlogen in het Midden-Oosten betrokken moeten blijven - de isolationistische kant van zijn America First-ideologie. Maar het is ook mogelijk dat hij zich liet overtuigen door een boze president Erdogan, die ontstemd was omdat hij Trump niet lang had kunnen spreken op de Algemene Vergadering van de V.N. in New York, en die al lang aandrong op Amerikaans groen licht voor zijn hervestigingszone in Syrië. 

De goodwill van Trump voor Turkije is opmerkelijk. De Turkse beslissing om een Russisch luchtafweersysteem te kopen wekt al maandenlang ergernis in politieke en militaire kringen in Washington. Daarbij komt dat Turkije in het noordwesten van Syrië milities steunt die zonder meer als jihadistisch kunnen worden beschouwd. Dat zijn twee vreemde beleidslijnen voor een NAVO-bondgenoot van de VS. 

Voor Europa kunnen de gevolgen veel zwaarder zijn dan voor de VS. De EU is al maandenlang gefocust op zijn westelijke rand, worstelend met de dreigende brexit. De kans is groot dat Europa de komende maanden geconfronteerd wordt met chaos en gevaren op zijn zuidoostelijke flank. 

• Vluchtelingen: om te beginnen valt te verwachten dat er nog meer Syriërs zullen proberen om uit Turkije weg te geraken en naar Europa over te steken. De plannen van de Turkse regering om Syriërs te "hervestigen" in het noorden van Syrië zullen velen beschouwen als een gedwongen deportatie, vaak naar gebieden waarmee ze geen enkele band hebben. Erdogan zegt al maanden dat hij de Syrische vluchtelingen zal repatriëren. Alleen al dat discours kan een gedeeltelijke verklaring zijn voor de opmerkelijke toename van het aantal mensen dat de jongste weken vanuit Turkije is overgestoken naar de Griekse eilanden. Dit jaar zag Griekenland opnieuw bijna 50.000 (48.518) mensen aankomen -  veel meer dan Spanje of Italië.  De opvangkampen op Lesbos, Chios en Samos zitten overvol en de Griekse regering moet noodgedwongen duizenden mensen overplaatsen naar kampen op het vasteland. De EU-Turkije-deal staat daarmee onder druk, voor zover die al ooit goed gewerkt heeft. En als de Turkse regering dat wil, kan het de poorten naar Europa ook met opzet wijd openzetten - iets waar president Erdogan ook nu weer mee gedreigd heeft. 
• Islamitische Staat: in het gebied waar de Turkse troepen binnentrekken zijn de kampen gevestigd waar de Koerdische strijders IS-gevangenen en/of hun familieleden vast houden. Er wordt voor gewaarschuwd dat die kunnen profiteren van nieuw strijdgewoel en chaos, hetzij om zich te hergroeperen en reorganiseren in Syrië, hetzij om te ontsnappen en terug te keren naar Europa. 
• Spanningen in Europese landen en steden:  veel meer dan de VS telt Europa grote groepen Turkse én Koerdische migranten, vaak gehuisvest in dezelfde steden en zelfs dezelfde wijken. Het verleden heeft bewezen dat conflicten in het eigen land de nationalistische gevoelens in de diaspora flink kunnen doen oplaaien. Botsingen tussen beide gemeenschappen zijn zeker niet uit te sluiten. Als de EU (of Europese regeringen afzonderlijk) economische sancties zouden afkondigen tegen Turkije, valt verzet vanuit Turkse hoek te verwachten. Erdogan is erg vaardig in het bespelen en inzetten van de Turkse diaspora. 
• Veiligheidsvacuüm: in termen van allianties en bondgenootschappen is wat er nu gebeurt hoogst opmerkelijk. De meeste Europese NAVO-landen veroordelen het optreden van een NAVO-bondgenoot (Turkije) omdat die een niet-NAVO-bondgenoot (de Koerden) aanvalt. De machtigste en leidende NAVO-partner (de VS) laat begaan en maakt de weg vrij voor het Turkse optreden. Dat betekent in feite dat de NAVO-structuur Europa in dit verhaal niet kan helpen of dat de NAVO hier voor Europa tekortschiet. Het is een ontwikkeling die je al een paar jaar kon zien aankomen, maar die zich nu onmiskenbaar voltrekt.   

De Turkse inval in Syrië kan voor Europa de echte wake-upcall worden. De leider van het belangrijkste NAVO-land denkt niet langer in termen van de veiligheidsbelangen van de alliantie. Hij ziet ook niet de chaos en gevaren die dreigen aan de horizon. De veilige structuur van de NAVO-paraplu, die landen beschermde maar ook in toom hield, lijkt op dit ogenblik niet te werken. Europa zal nieuwe veiligheidsgaranties en -allianties moeten uitbouwen. Het zal ook zijn eigen defensiecapaciteit moeten versterken. Wie verontwaardigd roept "Waar is Europa nu?", moet ook bereid zijn om fors meer geld te investeren in defensie. 

Natuurlijk had Europa ook meer kunnen doen om het gevaar van een terugkeer van IS te bezweren. Weigeren om IS-strijders te laten terugkeren, maar ze voor eeuwig en altijd afschuiven op de Koerden, was altijd al een riskante strategie. We zullen moeten zien hoe dat uitpakt. 

Toch is het in eerste instantie het Amerikaanse Midden-Oosten-beleid dat Syrië in een onpeilbare chaos heeft gestort. Dat begon met de inval in Irak door president George W. Bush in 2003. Het ontstaan van IS, het uiteenvallen van Syrië, de Koerdische opmars en nu de Turkse inval  - dat alles valt terug te voeren tot die slecht uitgevoerde operatie. "If you break it, you own it", waarschuwde toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell zijn president Bush  - vrij vertaald: "potje breek, potje betaal". In zijn haast om weg te trekken uit Syrië schudt Trump die Amerikaanse verantwoordelijkheid van zich af, vanuit een America First-ideologie, buikgevoel en improvisatie.

Het was ook één van zijn beloftes in zijn verkiezingscampagne: Amerika zou zich terugplooien op zijn eigen belangen: America First. Zo bekeken doet Trump wat hij beloofd heeft. Maar de manier waarop maakt de wereld niet veiliger. 

Onze expert internationale relaties en Rusland Jan Balliauw in "Het Journaal":