Direct naar artikelinhoud
AnalyseHandelsoorlog VS

Wat begint met kaas en worst kan uitmonden in een totale handelsoorlog tussen de VS en de EU

Een winkel met Europese kazen in San Francisco.Beeld Getty

Amerika mag jaarlijks 7,5 miljard dollar aan importbelastingen heffen op Europese exportproducten, als genoegdoening voor illegale Europese staatssteun aan vliegtuigbouwer Airbus. Een regulier handelsgeschil dat hiermee is beslecht, of het startschot van een handelsoorlog zoals tussen de VS en China?

Op de lijst met Amerikaanse sancties staan vliegtuigen, Franse wijnen, Spaanse olijven, Schotse whiskeys, Duits gereedschap en Nederlandse kazen – al is nog onduidelijk welke kazen precies. Met uitzondering van de vliegtuigen heeft deze lijst veel weg van een pesterij: lekker producten pakken waar de Europeanen trots op zijn, met de Fransen, Spanjaarden, Britten en Duitsers voorop. Die landen zijn immers verantwoordelijk voor jarenlange illegale staatssubsidie aan vliegtuigbouwer Airbus, waardoor concurrent Boeing miljarden aan inkomsten misliep.

Maar de omvang van het pakket sancties is meer dan een speldenprik. In totaal gaat het om 7,5 miljard dollar (ongeveer 6,9 miljard euro) aan Europese producten. Ernstiger is dat ook sancties op de Europese autobranche in de lucht hangen, dat de Amerikaanse president Trump nog veel meer grieven koestert over de handelsrelatie met Europa, dat de EU dreigt met vergelding en dat ook Trump niet bekendstaat om zijn vermogen tot deëscalatie. Het is nog niet zo ver, maar het woord handelsoorlog hangt als een donderwolk boven de transatlantische betrekkingen.

De komende weken wordt duidelijk hoe hard Amerika zich gaat opstellen, met de WTO-uitspraak in de hand. De VS hebben een lijst met ­Europese producten opgesteld die jaarlijks 7,5 miljard euro aan export naar de VS vertegenwoordigen. Vooralsnog houdt Washington zich in: de aangekondigde handelstarieven zijn 10 procent op vliegtuigen en 25 procent op de 162 andere producten. Maar de VS hebben het recht die tarieven op elk moment naar 100 procent te verhogen en dreigen dat ook te doen.

Vergelding

De vrees is dat sancties van de VS resulteren in vergelding van Europa, met daarop weer nieuwe sancties van de VS en nog meer vergelding door Europa. Zo kan een beperkt handelsconflict, in dit geval over Airbus, leiden tot een volledige handelsoorlog waarin allerlei sectoren en producenten worden meegezogen die niets te maken hebben met de vliegtuigindustrie, zoals de Spaanse olijfboeren.

Bovendien stellen de VS in een verklaring dat zij op elk moment de lijst met gesanctioneerde producten kunnen wijzigen. Volgens financieel persbureau Bloomberg overweegt Washington een bijzonder schadelijk wapen in te zetten: carrousselretaliatie.

Dat is een systeem waarbij de omvang van sancties niet hoeft te veranderen, maar de VS wel regelmatig en onaangekondigd de lijst kunnen wijzigen met producten die erdoor worden geraakt. Daardoor weet geen producent die naar de VS exporteert meer waar hij aan toe is: op ieder moment kan zijn product ineens onder sancties vallen. Dat zorgt voor een extra laag onzekerheid.

De heffingen betekenen dat getroffen producten duurder worden voor de Amerikaanse consument, die daardoor meer geneigd zal zijn Californische in plaats van Franse wijn te kopen, Jack Daniel’s in plaats van Glenfiddich, Chevrolet in plaats van BMW, Black & Decker in plaats van Bosch. 

Recessie op de loer

De wederzijdse sancties verhogen de productprijzen aan beide kanten van de oceaan. Dat leidt tot minder handel, onzekerheid over de toekomst en hindert investeringen, waardoor de economische groei afneemt. Als die mechanismen lang genoeg hun werk doen, komt uiteindelijk een recessie om de hoek kijken.

En die ligt al op de loer: de groei in Europa is teruggelopen tot 0,2 procent in het tweede kwartaal van 2019, en vorige maand waarschuwde de Oeso dat de wereldwijde economische groei dit jaar lager dreigt te worden dan in de tien voorgaande jaren. Voornaamste reden: het handelsconflict tussen de VS en China. Nu zijn de bedragen die daarin omgaan vele malen groter dan de jaarlijkse heffingen die de VS op 7,5 miljard dollar aan ­Europese producten hebben afgekondigd. De VS hebben inmiddels 550 miljard dollar aan Chinese producten gesanctioneerd. Andersom gaat het om 185 miljard dollar.

Maar áls de VS en Europa er niet samen uitkomen, áls de Amerikaanse Airbus-sancties leiden tot vergelding van Europa en áls de Amerikanen er vol ingaan met een nieuwe lijst sancties, kan een cyclus ontstaan waardoor de wereldhandel enorme klappen oploopt. Het handelsvolume tussen de VS en de EU is het grootste van alle handelsrelaties tussen twee partners wereldwijd: 1.259 miljard dollar in 2018 (684 miljard dollar aan export van de EU naar de VS en 575 miljard andersom). Ook de oorlog met China begon met tarieven op 1,8 miljard dollar aan Chinese export van wasmachineonderdelen, waarna het rap uit de hand liep.

Tweesporenbeleid

De EU voert een tweesporenbeleid. Enerzijds dringt zij aan op een ‘vreedzame’ oplossing: samen terug naar de onderhandelingstafel. Door tot een nieuw handelsakkoord te komen, waarbij alle disputen en sancties van tafel kunnen, hoopt Brussel dat iedereen – van Amerikaanse en Europese vliegtuigbouwers tot Spaanse olijfboeren en Amerikaanse whiskyimporteurs – weer kan overgaan tot de orde van de dag. ‘Wederzijdse vergeldingsmaatregelen brengen alleen maar schade toe aan bedrijven en burgers aan beide zijden van de Atlantische Oceaan’, aldus EU-handelscommissaris Cecilia Malmström.

Tegelijkertijd dreigt Brussel met vergelding: ‘We moeten niet naïef zijn. Met wie een handelsoorlog begint, zal het zelf slecht aflopen’, zei Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie. De Ier Phil Hogan, die op 1 november aantreedt als handelscommissaris, waarschuwt de VS: ‘De VS kunnen hetzelfde verwachten als het voor hen helemaal misgaat in de Boeing-zaak.’

Hogan verwijst daarmee naar de klacht die de EU op haar beurt heeft ingediend wegens Amerikaanse staatssteun aan vliegtuigbouwer Boeing. Die is slechts ten dele gegrond verklaard door de WTO en pas in het voorjaar weet de EU hoeveel Brussel de VS in deze kwestie aan sancties mag opleggen. Maar dat zal zeker geen 7,5 miljard dollar worden.

Het is te hopen dat Malmströms uitnodiging tot een vreedzame oplossing gehoor vindt. Want als er werkelijk een vicieuze cirkel van actie en vergelding ontstaat tussen de EU en de VS, dan zal ook Nederland terugverlangen naar oktober 2019, toen het nog ging om wat kaas en worst.