Hoe een onderzoeker uit Purmerend vanuit zijn kantoor suïcidale jongeren opspoort, en redt

In oktober vorig jaar verscheen er een bericht op Weibo – een populair sociaal medium onder jongeren in China. Het was afkomstig van een jongen van een jaar of 20. 'Ik zeg de wereld vaarwel'.

Een hard bericht, zegt de Nederlands-Chinese professor Zhisheng Huang. Het maakte hem verdrietig. "Er is zo veel eenzaamheid."

Het gaat nu beter

Maar het liet Zhisheng ook zien dat wat hij doet, nodig is. Want het bericht van deze jongen werd opgemerkt dankzij de zelfdodingsscanner van Zhisheng. Een hulpverlener kon vervolgens de moeder van de jongen achterhalen en bellen – ze dacht dat haar zoon lag te slapen. Hij kon worden gered. En het gaat beter met hem, nu.

"Dat soort verhalen begint droevig, maar ze hebben wel een mooi einde", glimlacht Zhisheng. "Dat zie ik graag, zo'n einde."

Droom

Hij zit in een kamertje op de vierde verdieping van het universiteitsgebouw in Amsterdam. Op deze hoogte is de fluisterende wind door de openstaande ramen goed hoorbaar.

Zhisheng is een kleine man. Hij draagt een zwart pak, met sportschoenen eronder – dat loopt nou eenmaal lekker. Over zijn privéleven vertelt hij niet graag. Hij heeft een vrouw. Hij woont in Purmerend, in een huis met een boekenkast waar hij vroeger van droomde. "Er staan een paar duizend boeken in", zegt hij. Jongensachtige glundering in zijn ogen.

Online wanhoopskreten

Het is dezelfde glundering als hij over zijn algoritme vertelt, dat hij een jaar geleden heeft ontwikkeld aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. Met dat algoritme kunnen hulpverleners online wanhoopskreten van suïcidale jongeren op sociale media analyseren. En zo kunnen ze jongeren helpen die aan zelfdoding denken, of – heftiger – op het punt staan om zoiets te doen.

Zhisheng zegt dat er per week zo'n tien jongeren op die manier worden gered. En dus meer dan 600 gevallen in ruim een jaar tijd. Hij wordt daarom geroemd in China. Iedereen wil weten: wie is dat genie? En ook in Nederland willen journalisten, studenten en hulpverleners van hem leren.

Puur toeval

Het was 'puur toeval' dat het 'genie' bij de VU belandde. Hij werd geboren in een relatief kleine stad in het midden van China en stuurde in 1994 een brief naar een Nederlandse computerwetenschapper – ambitieus als hij was.  Of hij of hij bij hem promotieonderzoek kon doen.

Zhisheng lacht. "Toen ik bij het postkantoor aankwam, hoorde ik dat er 25 postzegels op de envelop moesten om die brief in Nederland te krijgen." Dus Zhisheng plakken en plakken. En vervolgens hopen en hopen.

Er gebeurde niets. De brief was – zo hoorde hij later – een paar weken na ontvangst nog steeds niet geopend.

Tot de Nederlandse computerwetenschapper de beplakte envelop zag. Hij bleek een fervent postzegelverzamelaar. "Alleen daarom kreeg mijn brief zijn aandacht", zegt Zhisheng. Binnen een paar maanden woonde en studeerde de Chinees in Amsterdam.

Werken in vakanties

Inmiddels is hij een gerenommeerd wetenschapper. En misschien ook wel een workaholic, maar noem hem niet zo, want: "Het voelt niet als werk." 

Ook niet als hij tijdens zijn vakantie naar China moet, voor weer een lezing? "Nee. Dan ook niet. Levens redden is geen werk. Levens redden is happiness."

Blog 

Het verhaal achter Zhishengs zelfdodingsscanner gaat terug naar 2012, met het bericht van de Chinese Ma Jie, een 23-jarige student aan de Universiteit van Nanjing. Op haar blog schreef ze: 'Ik heb een depressie, dus ik wil dood. Je hoeft je niet te bekommeren over mijn vertrek'. Het bericht kwam een dag na haar dood online.

Zhisheng stuitte een paar jaar later op de blog van het meisje. "Het was wat je in het Engels een tree hole noemt", zegt hij zacht. "Ken je dat? Zo'n gat in een boom, waar je dan een brief met je grootste geheimen in kan stoppen zonder dat iemand er ooit achter komt."

De website van de overleden studente werd zo'n tree hole. Zelfs jaren na haar dood plaatsten duizenden Chinese jongeren per jaar hun suïcidale berichten.

Hoop bieden

Toen Zhisheng begreep dat ze online hun wanhoop uitten, dacht hij: ik moet hoop bieden. In een maand tijd bouwde hij zijn scanner. Inmiddels zijn er 600 vrijwilligers, in China maar ook daarbuiten, in Frankrijk, Engeland, Nederland, die de duizenden berichten scannen.

Dat gebeurt vooral 's nachts, weet Zhisheng. Hij glimlacht droevig. "Hoe donkerder het buiten is, hoe donkerder de gedachten."

Bellen

De onderzoeker heeft tien levels bedacht. Krijgt een bericht het label 'level 10'? Dan is de persoon in ernstig gevaar. "De privacy van die persoon komt dan op de tweede plek – dat is niet meer relevant als er een leven op het spel staat. We proberen familie op te bellen, of vrienden."

Bij level 5 bijvoorbeeld is er een lager risico; dan zoekt een vrijwilliger voorzichtig contact met de schrijver van het bericht. Wil je ergens over praten? Of: kan ik je in contact brengen met lotgenoten?

"Sommige vrijwilligers chatten elke dag met de mensen die ze online ontmoeten."

Groot taboe in China

Zhisheng geeft toe: een luchtig onderwerp is het niet. Maar erover praten moét gewoon, want het is nou eenmaal een groot probleem. In Nederland, maar zeker ook in China.

"Als Chinezen aan hun baas vertellen dat ze psychische problemen hebben, raken ze hun baan kwijt. In de Chinese cultuur is iemand met een depressie iemand die gek is. Geen goede partner dus. Dus jongeren kijken wel uit met vertellen wat ze dwarszit."

Bescheidenheid

Zhisheng is een bescheiden man, iets dat typerend kan worden genoemd voor de Chinese cultuur. De vraag of hij trots is op wat hij heeft bereikt, is dan ook niet belangrijk voor hem. "De methode kan worden verfijnd", antwoordt hij. "En misschien kunnen we het ook voor andere talen ontwerpen."

Bovendien: trots is niet het goede woord, volgens hem. Wat dan wel? Zhisheng weet het niet. "Als we maar mensen kunnen helpen."

Maar – en dit is een gevoelige vraag: willen mensen wel worden geholpen?

Zhisheng denkt even na. Tuurlijk, dat is een afweging, en een pijnlijke. Maar, hij weet nu uit ervaring dat de meesten dankbaar zijn. Hij vertelt over een 19-jarig meisje. Ze lag vorig jaar alleen maar in bed, gebruikte veel medicijnen en was zo gesloten als maar kon. Alleen online uitte ze haar donkerste gedachten.

Nieuw leven

Tot ze werd gevonden door middel van Zhishengs algoritme. "Je bent een soort van vader voor me", had ze tegen Zhisheng gezegd, toen ze hem later ontmoette voor een interview met een Chinese nieuwszender. "Je hebt me een nieuw leven geschonken."

De onderzoeker is even stil. Tuurt uit het raam, naar beneden, waar studenten op de campus universiteitsgebouwen in en uit lopen. Grote rugzakken op, sommige dragen een boek in hun hand, anderen eten een broodje in de zon.

"Ja", zegt hij dan. "Dat is wat ik alle ongelukkige mensen wil bieden: een nieuw leven. Een uitweg. Want die is er. Altijd."