Dankzij Lineke krijgen brugklassers eindelijk een échte clitoris te zien

Wat er niet in stond, was dat niet alleen een man een stijve krijgt, maar een vrouw ook. De clitoris die de meesten van ons kennen, blijkt maar het topje van de ijsberg te zijn. Het verborgen gedeelte, dat in twee ‘armen’ rondom de vagina en urinebuis ligt, is zo’n tien centimeter groot, en kan bij opwinding opzwellen.

Hoewel de Duitse arts George Kobelt al in 1844 de clitoris in volle glorie publiceerde en zei dat ‘alle delen vergelijkbaar zijn met die van een man’, staat er 175 jaar later in de lesboeken nog altijd alleen een klein knopje tussen de binnenste schaamlippen afgebeeld.

Maar dat verandert volgend jaar. Dan komt er voor het eerst in de geschiedenis een correcte afbeelding van de clitoris in Nederlandse lesboeken. En dat hebben we te danken aan Lineke Pijnappels, die als eindredacteur werkt bij uitgeverij Malmberg, en onder andere het schoolboek Biologie voor Jou onder handen neemt. Tijd om haar te bellen.

VICE: Hoi Lineke, nog gefeliciteerd met dit clitorisnieuws! Ben je blij?
Lineke Pijnappels: Nou, uit de enthousiaste reacties die ik krijg, blijkt vooral dat veel professionals en vrouwen er erg blij mee zijn. Ik was blijkbaar gewoon de juiste vrouw op de juiste plaats, maar ik denk dat iedere eindredacteur – man of vrouw – die het nieuws volgt en de lesstof bij de tijd wil houden deze keuze had gemaakt. Het voelt dubbel dat dit anno 2019 nog moest gebeuren. Ik ben blij dat ik deze kans kreeg, maar dat ik 45 moest worden om in de krant te lezen hoe mijn eigen voortplantingsorgaan in elkaar zit, is toch wel absurd.

Hoe is het gegaan?
Begin dit jaar sloeg ik de krant open en las ik een artikel over de clitoris. Dat het meer was dan een knopje wist ik wel, maar dat het orgaan zó groot was, en eigenlijk dezelfde bouw heeft als een penis, dat was nieuw voor me. Waarom had ik dat nooit geleerd op school?

Toen ik vervolgens op onderzoek uitging, ging er een wereld voor me open. Ik dacht dat de clit in 1998 ‘ontdekt’ was door een Amerikaanse urologe, maar de volledige bouw is al honderden jaren bekend! Er hangt zelfs een prent uit 1672 van de clitoris, inclusief zwellichamen, in het Rijksmuseum. Ook staat er een prachtige plaat in een Franse anatomische atlas uit 1866. Die heb ik trouwens meteen gekocht voor in mijn kantoor.

Toen ik probeerde uit te vinden of de clitoris al ergens in een biologieboek voor het voortgezet onderwijs staat, vond ik alleen een Franse methode uit 2017. Dat lijkt de eerste in Europa te zijn. We waren bij de uitgeverij al een tijd aan het nadenken over het hoofdstuk voortplanting en we vonden dat er meer aandacht moest zijn voor seksualiteit. Het gaat vaak over soa’s en zwangerschap. Veilig vrijen is natuurlijk enorm belangrijk, maar seks is meer dan dat. Je eigen seksualiteit ontdekken begint bij het kennen van je eigen lichaam. Dus het werd tijd dat de volledige clit ook in Nederlandse lesboeken terechtkwam.

Hoe ging dat toen je het voorstelde – was iedereen gelijk enthousiast?
De redactie had er eigenlijk nog nooit over nagedacht. Ik heb nog even voorgesteld om bij de penis ook maar de zwellichamen en de schacht weg te laten, maar dat vonden ze toch niet zo’n goed idee, haha. We beelden de voortplantingsorganen af zoals ze zijn. Hoe kun je daar tegen zijn?

Toch wel raar dat het zolang heeft geduurd. Heb je daar een verklaring voor?
Weet jij het? Mijn verklaring zou zijn: omdat de clitoris na de ‘ontdekking’ ervan, honderden jaren geleden, blijkbaar zo succesvol onder de mat is geveegd, dat tot voor kort vrijwel niemand wist hoe het orgaan er echt uitziet. En als je dat niet weet, kom je ook niet op het idee om het in een biologieboek te zetten.

Het zal ook te maken hebben met hoe er werd gedacht over seksualiteit en geslachtsorganen. In 1901 werd de complete clitoris opgenomen in Gray’s Anatomy, een van de belangrijkste anatomieboeken, maar in de editie van 1948 was-ie alweer verdwenen. Zelfs in Campbell Biology, een van de standaardwerken voor de biologie uit 2018 staat niet de volledige clitoris afgebeeld. Waarom? Vroeger werd vrouwelijk genot sowieso niet als nuttige functie gezien, of moest zelfs worden voorkomen. Ook tegenwoordig is het nog niet duidelijk wat de functie van de clitoris is voor de voortplanting. Een penis moet stijf worden om sperma in de vagina te brengen, dat is makkelijk uit te leggen, maar dit is anders.

De meest recente theorie is dat het vrouwelijk orgasme een evolutionair overblijfsel is. Bij sommige diersoorten zorgt het klaarkomen voor een eisprong, waarna het vrouwtje vruchtbaar is. Mensen zijn het hele jaar door vruchtbaar, waardoor klaarkomen niet per se nodig meer is, maar wel een leuk extraatje. Anderen zeggen dat de spiersamentrekkingen het transport van het sperma bevorderen. Nog een mooiere: als een vrouw klaarkomt tijdens de seks zou ze daarna uitgeput zijn en langer blijven liggen, wat de kans op bevruchting vergroot.

Waarom moeten pubers eigenlijk leren hoe de clitoris er in z’n geheel uitziet?
In de eerste plaats omdat je bij biologie moet leren hoe je lichaam in elkaar zit en hoe het werkt. Maar ook omdat bij mannen wel alle voortplantingsorganen werden getoond en bij vrouwen niet. Er bestaan nogal wat misverstanden over vrouwelijke seksualiteit, niet in de laatste plaats door onwetendheid. Gezonde seksualiteit begint met kennis van je eigen lichaam en dat van anderen. Bovendien is opwinding bij vrouwen functioneel, alleen al omdat je dan geen glijmiddel nodig hebt voor pijnloze seks.

Wat betekent het eigenlijk concreet? Komt de clit nu in alle schoolboeken terecht?
In elk geval op zo’n 70 procent van de scholen, namelijk de scholen die de methode Biologie voor Jou gebruiken. Deze leerlingen krijgen in de tweede klas het complete plaatje te zien. Wat de andere methoden gaan doen, weet ik niet. Misschien moeten leerlingen wel, net als in Frankrijk op dit moment gebeurt, eerst een petitie starten om de juiste informatie in álle boeken te krijgen.

Verwacht je ook negatieve reacties?
Ik kan me niet voorstellen welk bezwaar iemand kan hebben tegen het correct afbeelden van organen van het menselijk lichaam. Het is gewoon een afbeelding met een juiste weergave van een deel van het vrouwelijk voortplantingsorgaan, geen handleiding voor seks ofzo. De enige ‘negatieve’ reactie tot nu toe is: waarom is dit niet veel eerder gebeurd?’