Direct naar artikelinhoud
OpinieDe PVV

Bestaat de partij van Geert Wilders eigenlijk wel?

De telefoon wordt nooit opgenomen, oud-Kamerleden verdampen en debat binnen de partij is er sowieso niet. Wel zijn er echte kiezers. Maar die maakt het niet uit welke partij hun frustratie verwoordt. Bestaat de PVV eigenlijk wel?

Bestaat de partij van Geert Wilders eigenlijk wel?
Beeld Alexandra España

De 1.372.941 Nederlanders die in mei 2017 een PVV-hokje rood kleurden hebben op een illusie gestemd, de auteurs van het vorige week verschenen boek Wilders ­gewogen hebben zich met een illusie beziggehouden. En om mezelf niet buiten schot te houden: wij van de parlementaire pers, die de afgelopen jaren veel aandacht aan de PVV hebben besteed, hebben schimmen nagejaagd. Typerend wellicht: Geert Wilders was deze week bij de Algemene ­Beschouwingen actiever, scherper en constructiever dan hij in jaren is geweest. De partijnaam nam hij daarbij niet in de mond. Het moet maar eens ­gezegd worden, vijftien jaar nadat Wilders de fractie van de VVD verliet: de PVV bestaat niet.

Overweldigend bewijs

Als je eenmaal tot dat inzicht bent gekomen, blijkt het ondersteunend bewijs overweldigend. Denk aan alles waarmee een partij zich zoal bezighoudt: congressen, tijdschriften van een wetenschap­pelijk bureau, een jongerenafdeling, een partijbureau waar je op de koffie kunt, heidagen, bezinningsweekeinden – ­allemaal afwezig. Elke andere partij heeft z’n cordon van scribenten, analisten, hofschrijvers. Bij Forum voor Democratie staan ze klaar in rijen van vier. Bij Wilders gaapt achter de auteur Joost ­Niemöller, die geregeld het PVV-gedachtengoed verwoordt, een leegte.

In het verleden was er soms iets dat een bestaan suggereerde. Zo heeft de PVV avonden gehad waar je de verkiezingsuitslag kon afwachten. Als journalist moest je er dan uren voor aanvang zijn, je werd achter een roodwit lint opgehokt met je collega’s, beveiligers voor de neus. Daarna gebeurde er niks. De laatste keer was in een café aan het Haagse Plein. We keken naar een zaaltje met tientallen figuranten. Moesten we naar de wc, dan liep iemand van de beveiliging mee, om te voorkomen dat we met die figuranten zouden praten. Misschien waren het ­acteurs, uit België of Rusland. Er was een spreekgestoelte waaraan drie ballonnen zaten. De heer Wilders ­vertoonde zich die avond hooguit tien minuten, ook dat kan een illusie zijn ­geweest. Hij zei iets over minder, minder Marokkanen. Daarna is er van uitslagenbijeenkomsten van de PVV nog maar zelden iets vernomen. Zelfs op verkiezingsavonden bestaat de partij niet.

Verdamping

Maar er zijn toch Kamerleden, zult u zeggen, en er zijn Statenleden, tegenwoordig zelfs gemeenteraadsleden. ­Helemaal zeker ben ik daar niet van. Met die Kamerleden is iets merkwaardigs aan de hand. Ze lijken echt zolang ze op het Binnenhof verkeren. Worden ze niet herkozen of moeten ze om andere redenen opstappen, dan verdampen ze als het ware. Je hoort er niets meer van. Heel anders dan het doorsnee vertrekkende Kamerlid, dat iets deftigs bij de consultancy gaat doen, bij een koepelorgani­satie of een raad van toezicht. Of misschien zelfs burgemeester mag worden.

Over de enkele PVV ’er van wie je nadien nog wat hoort, worden vreemde dingen beweerd. Die zou dan moslim zijn geworden, of een stadspartij zijn begonnen die nu Den Haag ­bestuurt ­samen met D66 en GroenLinks. Of die is een Pools barbecuerestaurant begonnen dat BBQ Hero heet. En dat bij een partij die het ­Polenmeldpunt bedacht. Zoiets gelooft niemand.

De PVV is ons eigen Bielefeld, de stad in Duitsland waarvan zelfs bondskanselier Merkel het bestaan in twijfel trekt. Bielefeld looft een miljoen uit voor wie kan aantonen dat ze echt niet bestaat. Iets dergelijks zal de PVV niet doen, een niet-bestaande partij verkeert nu eenmaal ­altijd in behoeftige omstandigheden.

Tekenen van leven

Ik ben op zoek gegaan naar tekenen van leven. Om te beginnen op hun website. Daar kun je je abonneren op een nieuwsbrief, de laatste is van november 2014. Vlak onder die nieuwsbrief worden de bezoeker fijne kerstdagen en een fantastisch 2013 gewenst. Het meest recente tv-interview is van 14 oktober 2010: Wilders in Nieuwsuur over de presentatie van wat toen nog gewoon het kabinet Rutte kon worden genoemd. Het laatste radiofragment is van 12 februari 2009, het gaat over Gordon Brown.

Bel je de fractie, dan wordt er niet ­opgenomen. Geen secretaresse om te melden dat er niemand is. Met mails ­gebeurt hetzelfde. Alleen als je een ­oudere Limburger bent die niet meer op verjaars­visite kan in een dorp verderop omdat hij geen geld voor benzine heeft omdat zijn twee dochters nog steeds thuis wonen, omdat alle woningen zijn ingepikt door… enfin, u snapt het al. Pas dan heb je kans dat je mailtje door Wilders in de Kamer wordt voorgelezen.

56 stappen

Geert Wilders, ja die bestaat. Elke dinsdagmiddag tussen twee en drie komt hij tevoorschijn. Met zijn lange benen is het 56 stappen naar de plenaire zaal. Dat zijn 56 stappen bereikbaarheid. Alle gesprekken verstommen zodra hij zich vertoont. Daar komen we, met onze microfoons en notitieblokjes. Meneer Wilders, meneer Wilders... Gedwee haalt hij de soundbites van de dag tevoorschijn, van achter dat ondoordringbare masker dat hij bewaart voor dergelijke momenten. Tegen de tijd dat de media aan detail­vragen toe zijn, is hij alweer onbereikbaar. Een fantoomoptreden.

Die onbereikbaarheid leidt tot mis­verstanden. Toen De Telegraaf deze zomer de integriteit van partijen wilde testen door een – verboden – anonieme schenking van 10 duizend euro aan te ­bieden, leidde dat tot opwinding. De PVV kwam gunstig uit dat onderzoek tevoorschijn. Er kwam namelijk geen reactie. Een keurige partij, zou je kunnen denken, waar ze niets van anonieme schenkingen willen weten. De werkelijkheid is anders. Dat verzoek is nooit gelezen.

56 stappen
Beeld Alexandra España

Iets dergelijks ervoer de organisatie van het Democratiefestival in Nijmegen. Alle partijen ­gaven braaf gehoor aan de oproep een delegatie naar de uiterwaarden te ­sturen. Alleen de PVV gaf geen sjoege. Vermoedelijk omdat niemand de vraag heeft gezien.

Na ‘minder minder’ stapten veel PVV’ers op. Wie overbleef, of er later bij kwam, wist waaraan hij zich diende te houden en wat hij tegenover de buitenwacht moest verdedigen. De PVV is uitgehard. Niemand praat nog buiten de eigen portefeuille. Eventuele kritiek op ­elkaars handelen – denk aan de affaire met Dion Graus, die ten onrechte reiskostenvergoeding zou incasseren – blijft binnens­kamers. ‘Onze ideologie is uitontwikkeld’, zei Kamerlid Beertema laatst in Trouw. ‘Kun je je daarin niet vinden, dan kom je gewoon niet bij ons.’

In Frankrijk

Als correspondent in Frankrijk maakte ik van nabij kennis met wat toen nog het Front National heette. Eerst de oude Jean-Marie Le Pen, daarna de heftige machtsstrijd tussen vader en dochter en vervolgens de opkomst van ­Marine Le Pen, die haar vader van zich ­afduwde en de partij omdoopte tot ­Rassemblement National.

Met de partij van Le Pen kun je praten. Op haar hoofdkantoor in Nanterre, waar de koffie werd gebracht door haar Algerijnse assistente, kon ik haar interviewen. Ik volgde haar nichtje Marion ­Maréchal-Le Pen die campagne voerde in Carpentras. Stond tussen honderden Front National-leden die op het congres in Tours de Marseillaise bulderden. Soms waren aanhangers wantrouwig. Maar vaak wilden ze aan de Volkskrant, zo’n krant uit het verre Scandinavië, best uitleggen waarom ze in Le Pen geloven en de anderen één corrupte bende vinden.

Waar de PVV zich vastbeet in de rol van tegenpartij, doet het Rassemblement National (RN) moeite respectabel te worden. Intussen wordt het partijkader ververst en uitgebreid. Er is interne controle, en iets van democratische legitimatie: Le Pen is een gekozen partijleider. Mechanismen die bij de PVV niet bestaan. De centralistische tactiek die ­Wilders ooit omarmde uit angst voor de chaos van de LPF, drukte de partij in een verstikkend isolement.

De keuze van Forum

Sinds een paar jaar heeft Nederland een partij die zowel qua gedachtengoed als organisatie dichter bij het RN staat. Veel van de ­strategie van Le Pen is bij ­Forum voor ­Democratie te herkennen.

Qua gedachtengoed staat Forum ­dichter bij het RN omdat het de strijd ­tegen de islam niet als kern koos. Bij Forum gaat het om een herwaardering van het christelijke erfgoed en de nationale geschiedenis. Waar Wilders als populist de kiezer op afstand houdt, zoekt Baudet de nabijheid. Niet door invloed op de partij toe te staan, wel in fysieke zin: poseren, handtekeningen zetten, vragen beantwoorden. Er is geen partij die zoveel mensen op de been krijgt.

De peilingen zijn op het moment niet gunstig voor Forum. De partij zou flink wat zetels verliezen, de PVV zou juist terug­veren. De vraag is of dat blijvend is. Twee weken geleden organiseerde ­Forum in Zaandam een bijeenkomst om schoon schip te maken na een zomer vol affaires. Wat ik daar hoorde was dit: het maakt de Forum-aanhanger, of toch minstens het actieve deel daarvan, niet uit. Die affaires zullen hem een zorg zijn, om Henk Otten maalt hij niet, aan financiële malversaties tilt hij niet te zwaar. Dat er ruzie zou zijn over de partijkoers, vindt hij alleen maar gezond. En dat ­Baudet rare en onbegrijpelijke dingen zegt, is charmant.

Ach, de een of de ander

Want au fond kunnen dat hele Forum en die hele Baudet hem gestolen worden. Mislukt het met Forum, dan komt er wat anders. Zoals de LPF is opgevolgd door Leefbaar, zoals de PVV er kwam, en Rita Verdonk groot leek te worden, en Leefbaar Rotterdam een lokale machtsfactor werd. Het gaat om het sentiment dat in Nederland door Pim Fortuyn is losgewoeld. Dat het klaar moet zijn met de elite die nu al decennia de dienst ­uitmaakt, dat Nederland weer baas over zichzelf moet worden en dat het genoeg is met al die nieuwkomers. Dat gevoel vonden ze bij Wilders. Dat vinden ze nu bij Baudet en Hiddema. Wordt dat straks door weer een ander verwoord, ook goed.

Wat helpt is dat het kader van FvD goeddeels uit mensen met een deftige loopbaan bestaat. Mensen als professor Cliteur, generaal Beukering, ondernemer Roos, advocaat Hiddema, grootmeester Van Wely. Ze geven de partij ­legitimiteit. Het Financieele Dagblad wordt veel gelezen door Forum-­stemmers, peilde Maurice de Hond. Ook als je accountant, marketeer of ict’er bent, kun je op je werk zeggen dat je wat in Forum ziet. Bij de PVV ligt dat anders.

De PVV haalt de meeste stemmen aan de randen van het land, in Limburg, Oost-Nederland en op de Maasvlakte, zo bleek bij de verkiezingen voor de provinciale staten. Terwijl Baudet-adepten overal wonen; Forum heeft, met de VVD, de meest gelijkmatige spreiding.

Een opmerkelijke stagiaire

Soms zie je een glimp van wat de PVV zou kunnen zijn. Een tijdje geleden mocht ik aanschuiven bij de Groningse PVV. Daar draait het om Ton van Kesteren, die zowel Statenlid als senator is, en sinds kort ook gemeenteraadslid – ­stapeling van functies is onvermijdelijk als je geen leden hebt. De PVV van Van Kesteren werkt in Groningen als een echte partij. Elke maandag haalt hij op het provinciehuis een steungroep bij ­elkaar, waarmee hij de agenda en ­komende activiteiten bespreekt. 

Daar kwam ook de nieuwe stagiaire ter sprake, die binnenkort al zou meegaan op een excursie naar Den Haag. Een paar dagen later kwam ik het clubje bij toeval tegen bij de balie van de Tweede Kamer. Een stuk of tien witte mannen, en een jonge vrouw van een jaar of 20. Donker, en moslima. Het was de stagiaire. En wat zegt de Groningse PVV dan? Wij vinden het heel vreemd dat mensen denken dat zoiets bij ons niet zou kunnen.

Wie nu nog gelooft dat de PVV echt ­bestaat, kan ik niet overtuigen.

Als in Borgen

Hoe nu verder? In de Deense tv-serie Borgen komt een figuur voor die Erik Hoffmann heet. Hoffmann is van de Nieuwe Rechtse Partij, een bozige populist, die een tweede laag blijkt te hebben. Geleidelijk wekt hij een zekere sympathie op: ’t is een populist, maar ­’t is wel ónze populist’. Bij Wilders moet ik soms aan hem denken. Wilders zegt in de Kamer te blijven, desnoods met één zetel en ook als hij achter een rollator loopt.

In electoraal opzicht is er wellicht ruimte. Die zit op sociaal-economisch links en cultureel-ethisch rechts: de verzorgingsstaat met nationalistische trekken. Volgens politicologen de plek waar de uiteinden van het hoefijzermodel van de links-rechtsverdeling elkaar raken. In Duitsland zag je een begin daarvan, met de beweging van Sahra Wagenknecht, afvallige van Die Linke. In Frankrijk komt hetzelfde geluid van uiterst links, La France Insoumise van Jean-Luc Mélenchon.

Het is een ruimte die in Nederland nauwelijks is ingevuld. Forum is te liberaal, de SP worstelt te veel met zichzelf. Een ruimte die te vullen is met een combinatie van meer aandacht voor economisch zwakkeren en het nationalisme van een Nederland zonder islam, en met stroopwafels en Goudse kazen voor iedereen.

De electorale mogelijkheden zijn er, een paar zetels, misschien meer. Of die te vullen zijn door een partij die niet bestaat, betwijfel ik.

Dit is de ingekorte versie van een lezing bij de presentatie van het boek Wilders gewogen, onder redactie van Gerrit Voerman en Koen Vossen, dat vorige week verscheen bij uitgeverij Boom.

In een eerdere versie van dit artikel werd een oud-PVV’er genoemd die met zijn Poolse vrouw een Pools barbecuerestaurant is begonnen. Hij deed dat niet met zijn vrouw, zij heeft een kapsalon.