Vanuit de kelder van het Museum Volkenkunde in Leiden, aan een felgroene kindertafel, zet Vandria Borari (36) haar missie als advocate uiteen. Jair Bolsonaro, de nieuwe democratisch gekozen president der Brazilianen, hangt als een klopgeest boven het gesprek. Om de taalbarrière te slechten zit ook Karel Becvar aan tafel, een Tsjechische vegan chef met een hart voor het Amazonegebied en een tot aan de rand gevulde hersenpan vol Amazone-statistieken.

Het Amazonewoud is hot topic, letterlijk. Grootschalige bosbranden domineren al weken het wereldnieuws. Op Twitter maken acteurs en supermodellen zich zorgen om het voortbestaan van de bossen, in de actualiteitenrubrieken wordt gespeculeerd over het bestaan van een ‘regenwoudmaffia’ – de aanstichters van deze ellende. Echter, al jaren bedreigen ontbossing, landbouw en illegale mijnbouw ‘de longen van de wereld’.

De exploitatie van het regenwoud is een groot gevaar voor inheemse volkeren die het gebied rondom de Amazonerivier beschermen en erin leven. Volken zoals de Borari, waar Vandria deel van is. Grote internationale bedrijven kappen gaten in het bos en illegale mijnwerkers dumpen chemicaliën als kwik in de rivieren. “De bedrijven vergiftigen de rivieren waar wij van drinken en waaruit wij vis vangen. Ze vergiftigen onze mensen, onze kinderen.”

De volkeren worden gedwongen zich te verplaatsen of te leven in een verziekte omgeving. Een recente toevoeging aan het leed: Jair Bolsonaro. De ‘nieuwe’ president van Brazilië ziet het eeuwenoude regenwoud als bedrijventerrein en de inheemse bevolking als obstakel op de weg van uitbuiting. Marina Silva van de groene partij in Brazilië noemt het nieuwe beleid ‘de holocaust van de Amazone’.

De bedrijven vergiftigen de rivieren waar wij uit drinken. Ze vergiftigen onze mensen, onze kinderen

Vandria Borari

Om haar volk te redden is Vandria advocaat geworden. “Het is mijn missie om onze rechten als inheemse bevolking te beschermen. Ik zal ons land, en het land van andere inheemse volkeren behoeden voor de vernietiging van de Amazone.”

“Het is gevaarlijk als arme mensen hun rechten kennen,” zegt Vandria schertsend. “Bolsonaro probeert de openbare universiteiten te sluiten. Ik ben een product van zo’n universiteit.” Als inheemse advocaat is ze een vijand voor uitbaters, maar wordt ze ook buitengewoon gerespecteerd. “Mijn volk en ik krijgen meer respect als men weet dat ik advocate ben.”

Advocate of niet, Vandria speelt in Nederland de rol van activiste. Ze legt uit dat de meeste inheemse vrouwen activist zijn. Als ik vraag wat de mannen doen terwijl de vrouwen actie voeren begint ze te lachen. “Die staan aan onze zijde, maar de vrouwen hebben meer moed, durven zich uit te spreken; het is gevaarlijk om activist te zijn. Het Amazonegebied is de regio in de wereld waar de meeste mensenrechtenactivisten gedood worden.” Haar met Sea Shepherd-logo’s gedecoreerde vriend belooft mij een artikel van The Guardian te sturen (en houdt deze belofte).

Het gevaar voor activisten heeft alles te maken met het politieke klimaat in Brazilië. “Bolsonaro zegt dat hij ons niet zal beschermen. Inheemse territoria zijn voor hem een obstakel op de weg van economische exploitatie.” Vandria legt uit dat dit soort uitspraken geweld inspireren. “Als hij dit soort gewelddadige uitlatingen doet, geeft hij macht aan de exploitanten. Als gevolg van illegale mijnbouw worden mensen vermoord. Er zit goud in ons land, als wij weigeren weg te trekken en ons land op te geven, dan worden we vermoord. Eind juli is nog een stamleider vermoord.”

Vandria refereert aan het verhaal van Emyra Waiapi. Leider van het inheemse Waiapi volk. Zijn lichaam werd in een rivier dichtbij zijn dorp gevonden nadat hij zich had verzet tegen illegale mijnbouw. Hij was doodgestoken. De illegale mijnwerkers hebben het Waiapi-gebied bezet en gaan ongehinderd door met hun exploitatie. “Ze hebben het idee dat ze niet gestraft zullen worden omdat Bolsonaro zich uitspreekt tegen ons.” De autoriteiten berichten dat de moord met man en macht onderzocht wordt. Tot nu toe melden internationale media nog geen uitkomst.

De amazone is lucratieve business, en uitbaters weten het.

Niet alles is echter toe te schrijven aan het nieuwe beleid van Bolsonaro. De Amazone is lucratieve business, en uitbaters weten het. Onder eeuwenoude wouden ligt vruchtbare landbouwgrond, en onder die grond krioelen talloze goudaders. De exploitatie levert miljarden op voor de Braziliaanse staatskas. Is een land met 209 miljoen inwoners en grote sociale ongelijkheid niet deels afhankelijk van deze exploitatie – is het onvervangbaar?

Vandria verwerpt deze theorie: “We zullen meer verliezen als we onze wouden en biodiversiteit kapot maken, ook economisch gezien. Niet alleen Brazilië lijdt deze verliezen maar de rest van de wereld ook.” Ze lijkt gelijk te hebben. Karel is er als de kippen bij om te wijzen op een onderzoek van Nature, waaruit blijkt dat de ontbossing van de Amazone op termijn kan leiden tot grote verliezen. Terwijl behoud en duurzame landbouw langdurige winsten kunnen opleveren.

Dit argument overtuigt Bolsonaro echter geenszins. Behoud van het regenwoud kost veel geld, geld dat Brazilië niet heeft volgens de president. Het westen is bereid financieel te helpen bij het redden van de Amazone, maar Bolsonaro is hier tegen. Het is volgens hem een interne kwestie, en de hulp van het westen riekt naar kolonialisme. Vandria schaamt zich voor dit standpunt: “We zijn allemaal afhankelijk van het woud. Voor zuurstofproductie is de amazone essentieel, en het bevat de grootste voorraad schoon water. Het spijt me zo dat we nu deze leider hebben in Brazilië. Hij heeft geen duurzaam plan, hij geeft niet om de gevolgen. De bescherming van de Amazone is een taak voor de hele wereld.”

We moeten met onze consumptieverslaafde klauwen van die Braziliaanse soja afblijven.

Iedereen moet helpen. Dat is de boodschap. Maar waarom Nederland specifiek? Er zijn landen die meer profiteren van de uitpersing van de Amazone, landen die meer soja en goud importeren. Waarom komt Vandria helemaal naar Nederland?

Vandria: “Het NCIV in Nederland helpt mij om bewustzijn te creëren. Nederland importeert veel producten uit de Amazone, zoals soja. Deze producten zijn de reden dat onze bossen worden gekapt, dat onze volkeren worden bedreigd. Het is niet alleen Brazilië, we zijn het allemaal. Ook Nederland is schuldig. Nederlandse consumenten moeten beter denken over wat ze consumeren.”

Het is duidelijk: we moeten met onze consumptieverslaafde klauwen van die Braziliaanse soja afblijven. Helaas is het zo dat soja juist een product is wat Nederlanders gebruiken omdat ze geen dierlijke producten willen consumeren. Maar ook soja blijkt slecht.

Nederlanders willen best rekening houden met neveneffecten van producten, maar er is zo veel om rekening mee te houden. Kleding is onethisch geproduceerd, dierlijke producten zijn slecht, soja vernietigt het regenwoud. De Nederlandse consument weet niet waar hij het zoeken moet.

Vriend Karel interrumpeert snel met een feitje: ongeveer tachtig procent van de geproduceerde soja wordt gevoed aan vee, “we kunnen wel soja consumeren, maar het moet wel veilig geproduceerde soja zijn, we moeten wegblijven van producten die door middel van criminele activiteit zijn geproduceerd.” Hij legt, ongevraagd, ook nog even ‘het ideale eetpatroon voor de mensheid’ uit. Nou is het best geloofwaardig dat ‘leven van het bos’ beter is voor de planeet, maar de vraag is: hoe doen we het met zeven miljard mensen?

Als men alles optelt, lijkt het een hopeloze zaak. Tussen Bolsonaro, bosbranden, klimaatverandering en consumptiecultuur lijkt er weinig ruimte meer voor een harmonieuze Amazone. Brazilië tolt. Als ik Vandria vraag of ze nog hoopvol is, is ze even stil. Zachtjes verklaart ze dat ze niet optimistisch maar realistisch is: “We moeten veranderen, we moeten de amazone redden, anders vernietigen we onszelf.”

Vandria zal nog tot het eind van september in Nederland blijven om te schaven aan ons bewustzijn. Hierna zal zij nog enkele Europese landen bezoeken voordat zij terugkeert naar Brazilië om het gevecht met een miljardenindustrie door te zetten.