Spanje koerst af op nieuwe verkiezingen, nu onderhandelingen over linkse coalitie geklapt zijn

Het taboe op een herhaling van verkiezingen, zonder dat er tussentijds een regering wordt gevormd, is in Spanje definitief doorbroken. Door de opkomst van nieuwe partijen is er in de Spaanse politiek in 2015 een fragmentatiebom afgegaan. Sindsdien lukt het slecht om de scherven aan elkaar te lijmen tot een werkbare coalitie.

Na de verkiezingen op 28 april was de euforie bij links groot. In een tijd waarin linkse verkiezingsoverwinningen een zeldzaamheid zijn geworden, lukte het Pedro Sánchez zijn rivalen met een ruime voorsprong te verslaan. Sánchez kwam weliswaar tientallen zetels tekort voor een parlementaire meerderheid, maar op het eerste gezicht hoefde dat geen probleem te zijn: de PSOE en Podemos hadden elkaar al tijdens de campagne uitgebreid het hof gemaakt. Dit leek een uitgelezen kans om een zuiver linkse regering te vormen.

De overeenkomsten tussen die twee linkse partijen – de oude PSOE, het jonge Podemos – zijn zo groot dat het dagblad El País besloot plagiaatsoftware los te laten op de voorstellen die ze elkaar stuurden. Sommige passages bleken letterlijk van elkaar gekopieerd. Beide partijen pleiten bijvoorbeeld voor dezelfde verhoging van het minimumloon en voor gratis kinderopvang tussen nul en drie jaar. Podemos-leider Pablo Iglesias beloofde al snel dat hij van een referendum in Catalonië geen halszaak zou maken.

Onhandige keuze

Maar onderhandelingen over een regeerakkoord bleken tijdens de maandenlange formatieperiode bijzaak. De gesprekken tussen de twee linkse partijen liepen in juli vast op een verdeling van de ministersposten. Het waren gesprekken die de onderhandelaars vooral voerden door elkaar berichtjes te sturen. Dat bleek een onhandige keuze: binnen de PSOE werken ze met WhatsApp, terwijl Podemos zweert bij Telegram – en zo gebeurde het dat Podemos het eindbod van de PSOE pas zag toen de onderhandelingen al waren geklapt. Was het anders gelopen, dan had de coalitieregering waarschijnlijk het licht gezien.

Sánchez en Iglesias hebben elkaar sinds juli niet meer ontmoet. De zomer werd door de PSOE-leider vooral benut om tijd te rekken. Hij benadrukte hoe groot het onderlinge wantrouwen was, en ondernam niets om daar iets aan te veranderen. De enige keer dat Sánchez belde met Iglesias was na de geboorte van diens dochter. Steeds duidelijker werd dat Sánchez zijn zinnen zette op herhaling van de verkiezingen.

Waarom? Eén: de peilingen pakten gunstig uit voor de socialisten. Twee: zelfs met Podemos erbij was Sánchez niet verzekerd van een meerderheid, waardoor hij afhankelijk zou zijn van tal van regionale partijen, en hun wispelturigheid.

De weigerachtigheid van Sánchez maakte Iglesias steeds wanhopiger. De Podemos-leider wil niets liever dan dat zijn partij deel gaat uitmaken van een regering. Het zou de kroon zijn op zijn werk. Om dat te bereiken wrong hij zich in allerlei bochten. Zo stelde Iglesias een ‘proefregering’ voor, die slechts één begroting zou maken. Daarna mocht Sánchez hem dumpen, zonder de steun van Podemos te verliezen.

Kille calculatie

Maar het was onvermijdelijk: Spanje schuifelde stapje voor stapje op nieuwe verkiezingen af, met weinig drama, en veel kille calculatie. Op het allerlaatste moment verraste Ciudadanos, een jonge partij op rechts, met het aanbod om Sánchez in het zadel te helpen. Partijleider Albert Rivera stelde drie voorwaarden: geen gratieverlening aan Catalaanse politici, geen belastingverhoging voor families en zelfstandigen, en het opblazen van de regioregering in Navarra, die wordt gesteund door Baskische separatisten.

Sánchez reageerde uiterst bot. Hij belde pas met Rivera nadat die lang aangedrongen had. Daarmee werd eens te meer duidelijk wat eigenlijk iedereen al vermoedde. Hij wil zijn geluk beproeven met nieuwe verkiezingen. De Spaanse premier lijkt de politiek te zien als een pokerspel: een kans om de inzet te verhogen, en uiteindelijk nog meer te winnen.