Netanyahu trekt alles uit de kast

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu trekt alles uit de kast om deze dinsdag de herkansingsverkiezingen te winnen voor de Knesset, het Israëlische parlement. In april werd Netanyahu’s Likudpartij nipt de grootste, maar de zittende premier slaagde er niet in een coalitie te vormen. Avigdor Lieberman, voormalig minister van defensie in Netanyahu’s kabinet, haakte af. Hierop stuurde Netanyahu aan op nieuwe verkiezingen.

Nieuwe allianties en splitsingen ten spijt blijft de basisopstelling hetzelfde. De grootste tegenstander van Netanyahu is oud-generaal Benny Gantz met zijn partij Blauw-Wit (Kahol Lavan). Wat is veranderd, is dat Lieberman een onwaarschijnlijke partner is geworden voor Netanyahu. Dat betekent dat Netanyahu met de overgebleven partners, waaronder twee ultraorthodoxe partijen, een Knesset-meerderheid van 61 zetels moet zien te halen. Bij elke andere uitkomst komt hij in een lastige positie.

„Het is een strijd tussen Netanyahu en zijn uitdagers, en in bredere zin tussen liberale democratie en populistische meerderheidsdemocratie”, zegt politicoloog Gideon Rahat, verbonden aan de Hebrew University en het Israeli Democracy Institute. „Het soort democratie dat alleen de macht van de meerderheid erkent, niet de checks and balances, zoals rechtbanken en media.”

Corruptiezaken

Als Netanyahu weer premier wordt, zal hij naar verwachting proberen wetgeving door te drukken waardoor hij niet vervolgd kan worden in de drie corruptiezaken die tegen hem lopen. Critici vrezen gevolgen voor het Israëlische rechtssysteem.

Lees ook Netanyahu lonkt pal voor verkiezingen met annexatieplan naar kolonisten

Haalt Netanyahu’s blok de 61 zetels niet, dan wordt de kans op een coalitie van zijn Likud met Blauw-Wit groot. Gantz en tweede partijleider Yair Lapid hebben al gezegd dat in zo’n regering van nationale eenheid geen plaats is voor Netanyahu zelf. Een andere optie is dat Gantz een kabinet probeert te vormen met linkse partijen, maar ook zo’n centrum-links blok komt zetels tekort. Israël Ons Huis (Yisrael Beitenu), de partij van Lieberman, komt dan in een sleutelpositie. In de campagne heeft Lieberman zich gepositioneerd als de stem van seculier Israël. Lieberman, zelf van Moldavische afkomst, heeft veel Russisch sprekende kiezers achter zich.

„Deze groep is anders omdat ze seculier én rechts zijn, terwijl in Israël seculier doorgaans samengaat met links, en religieus met rechts”, zegt Rahat. „Daardoor heeft Lieberman een middenpositie bemachtigd.”

Netanyahu drukt op alle knoppen tegelijk om zijn aanhangers naar de stembus te krijgen. Onder de slogan ‘Netanyahu – een klasse apart’ benadrukt hij zijn relaties met de groten der aarde; snelle bezoeken aan de Britse premier Boris Johnson en de Russische president Vladimir Poetin in de laatste campagnedagen leverden evenwel weinig meer op dan fotomomenten.

Daarnaast speelt de premier met alarmerende boodschappen in op de angst van zijn aanhangers. Een pop-upbericht op zijn Facebook-pagina waarschuwde vorige week voor een linkse regering, gesteund door „Arabieren die ons allemaal willen vernietigen”. Netanyahu ontkende iets met deze boodschap te maken te hebben.

Ook zette hij zijn campagne voort om te filmen in stembureaus met veel Palestijns-Israëlische kiezers, nadat dit bij de vorige verkiezingen was verboden. Hij trachtte tevergeefs wetgeving door te drukken om camera’s legaal te maken, met luidruchtige maar ongefundeerde claims dat „links de verkiezingen probeert te stelen”.

Hoewel Palestijns-Israëlische kiezers zo’n 20 procent van het potentiële electoraat vormen, spelen zij doorgaans geen rol van betekenis – enerzijds stemmen zij niet allemaal omdat zij de Israëlische partijen en instituties wantrouwen, anderzijds wil vrijwel geen joods-Israëlische partij met de Arabische partijen in zee. Deze keer baarde hun leider Ayman Odeh opzien door te suggereren dat de verenigde Arabisch-Israëlische partij mogelijk een centrum-linkse coalitie zou steunen. Daarmee zouden de Palestijns-Israëlische kiezers voor het eerst sinds Yitzhak Rabin, wiens minderheidscoalitie leunde op Arabische steun, directe invloed op het Israëlische regeringsbeleid kunnen uitoefenen.

Lees ook Hoe is het om te leven in de spookstad die Hebron is geworden?

Netanyahu zette zwaar in op kiezers in de Israëlische nederzettingen. Hij liet zich filmen in Hebron en opende het schooljaar in een nederzetting op de Westelijke Jordaanoever. Als klap op de vuurpijl kwam hij met de aankondiging dat hij de Jordaanvallei zou annexeren. Voor- en tegenstanders zien dit vooral als een poging aanhangers van kleinere rechtse partijen – zijn mogelijke coalitiepartners – naar Likud te trekken.

Droneaanvallen

De laatste week voor de verkiezingen deed Netanyahu weinig goed. Tot de droneaanvallen op Saoedi-Arabië van dit weekend leek Trump bijvoorbeeld genegen in gesprek te gaan met de Iraanse president Hassan Rouhani. Dit geheel tegen zijn met Netanyahu opgebouwde harde lijn in.

Netanyahu’s imago als sterke man liep een deuk op door een filmpje waarin hij bij een verkiezingsbijeenkomst in Ashdod van het podium werd afgevoerd wegens een luchtalarm. De premier deed een compensatiepoging met harde uitspraken over een op handen zijnde „onvermijdelijke” oorlog in Gaza om Hamas te temmen.

Desondanks lijkt Likud in de laatste opiniepeilingen voor de verkiezingen de lichte voorsprong van Blauw-Wit in te lopen. Ook lijkt het radicaal-rechtse partijtje Joodse Kracht (Otzma Yehudit) tegen eerdere verwachtingen in de kiesdrempel te halen. De vraag is vooral hoeveel kiezers de moeite nemen opnieuw naar de stembus te gaan; een lage opkomst zou vooral Netanyahu’s tegenstanders schaden. Dan komt een rechtse coalitie toch weer in zicht, en nemen Netanyahu’s overlevingskansen toe.