FNV zakt onder symbolisch ledental van 1 miljoen: is dit het eind van het poldermodel?

De grootste vakbond van Nederland verliest dit jaar sneller leden dan verwacht, bleek dit weekeinde, en is nu onder de symbolische grens van één miljoen leden gezakt. Dat is pijnlijk, want in het overleg met kabinet en werkgevers kan de FNV niet meer met de vuist op tafel slaan door te zeggen dat hij meer dan een miljoen werknemers vertegenwoordigt.

Is de macht van de vakbonden daarmee gebroken? En wat betekent dat dan voor het poldermodel, een belangrijke succesfactor van de Nederlandse economie?

‘De verhoudingen in de Nederlandse economie zijn aan het veranderen en dat is niet goed’, zegt Niek Jan van Kesteren, als voormalig directeur van werkgeversvereniging VNO-NCW en senator voor het CDA een expert in de overlegeconomie. ‘De positie van de vakbonden ten opzichte van de bedrijven is al een hele tijd aan het verzwakken. Dat geeft grote problemen.’

Ondanks de fors gestegen winsten blijven de lonen van werknemers achter, onder meer doordat de vakbonden geen vuist kunnen maken, aldus Van Kesteren. Ook het grote leger zzp’ers – ruim 1,2 miljoen inmiddels – is een gevolg van de scheefgroei in de verhoudingen.

Vrij spel

De (vaak jonge) uitzendkrachten, maaltijdbezorgers en flexwerkers zijn doorgaans geen lid van de bond. Ze associëren die met de gevestigde belangen van de (oudere) werknemers met een vast contract. Het gevolg is dat de werkgevers vrij spel hebben. ‘Er wordt voortdurend over de hoofden van zzp’ers heen gepraat over wat er met ze moet gebeuren’, zegt Van Kesteren. ‘Dat is een bedreiging voor de goede verhoudingen.’

De FNV – tien jaar geleden nog goed voor 1,2 miljoen leden – relativeerde de teruggang zaterdag. Door het opschonen van het bestand kwam het aantal leden ‘nipt’ onder de 1 miljoen uit. Dat zijn er nog altijd drie keer zo veel als alle politieke partijen samen, aldus de bond. En met 80 duizend leden onder de 35 jaar is de FNV ook de grootste jongerenorganisatie van Nederland. Verder blijkt volgens de FNV ‘uit elk onderzoek’ dat 80 procent van de werkenden de inzet van de bond steunt: minder flex en hogere lonen.

Voor het afsluiten van cao’s, de kerntaak, maakt het niet uit of de bond 1,1 miljoen leden heeft of 900 duizend: hij zit hoe dan ook aan tafel. Ondertussen is minder dan een op de vijf werknemers lid van een vakbond. In de jaren tachtig was dat nog een op de drie. De FNV wordt daardoor minder representatief. Bij het recente pensioenakkoord werd al de vraag opgeworpen welk recht de bond had om met zijn beperkte achterban het lot van de pensioenen van miljoenen Nederlanders te bepalen.

Dat mag zo zijn, de deelnemers aan het polderoverleg zien niet echt een alternatief voor de vakbonden als onderhandelingspartner. En de doelen van de FNV – meer vaste banen, meer poen – lijken inderdaad de steun van de meeste werknemers te hebben. Wel heeft de grootste bond bij die strijd in toenemende mate te maken met bedrijven die zaken doen met de centrale ondernemingsraad (Jumbo) of met de kleinere bonden (Hema).

De polder verscherft

De werkgevers zouden nu hun slag kunnen slaan door flex te behouden en de lonen gematigd te houden. Maar de grote bedrijven hebben het verbruid in Den Haag. De toegezegde lastenverlichting wordt deels aan de burgers gegeven en multinationals moeten zelfs winstbelasting gaan betalen – ongekend, nadat het bedrijfsleven jarenlang (fiscaal) gesteund werd door Den Haag. Met verzwakte bonden en werkgevers die geen goed meer kunnen doen, lijkt het kabinet aan de vooravond van Prinsjesdag de grote winnaar in de polder. Maar het kabinet-Rutte III is de meerderheid in de Eerste Kamer kwijt en sluit vooral akkoorden met tal van partijen.

‘De polder verscherft dus steeds verder’, analyseert Van Kesteren. ‘De politiek is versnipperd en de werkgevers zijn de sympathie van de maatschappij kwijt. Dus niemand heeft er nu belang bij de bonden de terugloop in te wrijven. De FNV en het CNV zullen door de sociale partners wel overeind worden gehouden. Dat geeft ze tijd, maar daarmee zijn de structurele problemen niet opgelost.’