Achteloos spreken over omvolking: de witte Europeaan gaat eraan

Op 10 augustus stapt Philip Manshaus een islamitisch centrum in het Noorse Baerum binnen. De 21-jarige Noor draagt verschillende vuurwapens, maar voordat hij kan gaan moorden, wordt hij overmeesterd. De politie pakt hem op en al snel wordt Manshaus verdacht van racistische motieven. Hij liet zich inspireren door het geloof in omvolking, meent justitie.

De aanhangers van de omvolkingstheorie geloven dat er een plan is om – via niet-Westerse migranten en vluchtelingen – de witte bevolking van Europa te vervangen.

‘Deze term is de afgelopen twee, drie decennia in extreemrechtse kring opgekomen’, zegt schrijver, politicoloog en historicus Kemal Rijken. Dit jaar publiceerde hij het boek Eigen volk. Hoe het rechts-nationalisme Europa veroverde. Omvolking werd eerst vooral in neonazistische en extreemrechtse kring gebruikt, maar nu ook in de rechts-nationalistische en rechts-conservatieve omgeving. Internet hielp de (complot)theorie gestaag te verspreiden.

Met name sociaaldemocraten zouden uit zijn op de omvolking van Europa.

‘Migranten stemmen vaker links en dus zit volgens deze complotdenkers links achter het vervangen van de oorspronkelijke Europese bevolking. Op die manier zou links genoeg stemmen behalen’, verklaart Rijken. De christendemocraten en de liberalen spannen – in deze gedachtegang – met links samen. ‘Zij zouden immigratie stimuleren, om bedrijven zo van goedkope arbeidskrachten te voorzien.’

moord op stiefzus

Voor Eigen volk sprak Rijken met Europese vertegenwoordigers van nationalistisch-rechts, tot de voor vreemdelingenhaat en antisemitisme veroordeelde Jean-Marie Le Pen aan toe.

‘De term omvolking raakt ingeburgerd’, constateert Rijken. Met alle gevaren van dien, zoals Philip Manshaus illustreert. Om Europa wit te houden, vermoordde hij zelfs zijn zeventienjarige stiefzus Johanne Zhangjia Ihle-Hansen, luidt de aanklacht. Zij was als tweejarige door Manshaus’ ouders uit China geadopteerd.

De Noorse extremist is geen geval apart. Volgens Noorse media is hij geïnspireerd door Brenton Tarrant die eerder dit jaar in Nieuw-Zeeland 51 moslims dood schoot. Vlak voor zijn moordpartij zette Tarrant het manifest The Great Replacement (De Grote Vervanging, een synoniem voor omvolking) online. Met afschuw schrijft Tarrant dat de witte bevolking in Europa en de VS wordt vervangen door niet-westerse immigranten.

De dader van de moordpartij in El Paso, begin augustus, zit eveneens in de hoek van alt-right (alternatief rechts). Ook deze Patrick Crusius zette een manifest online, vol omvolkingsretoriek: ‘Deze aanval is een antwoord op de Latijns-Amerikaanse invasie in Texas.’

rassenidee is terug

Inlichtingendiensten waarschuwen voor het groeiend gevaar van rechts-extremisme, vooral nu ideeën over raszuiverheid bijna ongeremd verspreid worden.

‘Het frisse montere rassenidee is terug’, schreef columnist Stephan Sanders eind vorige maand cynisch in de Volkskrant.

Opvallend is dat omvolking (lang besmet wegens de connotatie met nazi-Duitsland) inmiddels overal in Europa door rechtse partijen in de mond wordt genomen, of het nu gaat om Fidesz (Hongarije), de Duitse AfD of het Vlaams Belang. ‘We’ sterven uit, heet het. En dus had het Vlaams Belang bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen deze slogan: ‘Nieuwkomers maken we zelf’.

Deze oproep tot grotere autochtone gezinnen deed de Hongaarse premier Viktor Orbán vorige week ook, toen hij waarschuwde voor ‘politieke krachten’ in Europa die de oorspronkelijke bevolking willen ‘vervangen’.

In Nederland is de term omvolking populair onder PVV’ers en FvD’ers. Bij Forum voor Democratie lanceerde oud-VVD’er Robert de Haze Winkelman in 2017 het begrip door op Twitter te verwijzen naar het zogenoemde Kalergi-plan, een vermeend draaiboek om de Europese bevolking te vermengen met onder meer Afrikanen (zie kader rechtsboven).

Na deze omstreden tweet nam Thierry Baudet het voor De Haze Winkelman op. De partijleider van Forum sprak zelf over zijn voorkeur voor een ‘dominant blank Europa’. En – in lijn met de alt-right-theorie over omvolking – beschuldigde hij ‘onze elite’ ervan ‘ons homeopathisch te verdunnen met alle volkeren van de wereld’.

open discussiëren

Op Twitter gaat de fractievoorzitter van FvD in de Provinciale Staten van Overijssel, Johan Almekinders, de term omvolking niet uit de weg. Daarover moeten we ‘open discussiëren’, vindt hij. Dat het verzet tegen (veronderstelde) omvolking in Europa zou kunnen leiden tot nieuwe rassenwetten en het verbieden van gemengde huwelijken, vindt hij onzin. Maar maakt hij racisme en vreemdelingenhaat niet salonfähig door ‘omvolking’ te gebruiken?

‘Ik merk in mijn omgeving niet dat deze term beladen is’, reageert Almekinders. ‘Alleen op Twitter word ik erop aangesproken en dan duwen ze mij meteen in de extreme hoek.’

De FvD-politicus zegt niet in complottheoriën te geloven. Voor hem is omvolking een woord om aan te geven dat de inheemse bevolking op hoge snelheid wordt vermengd met de uitheemse bevolking, ‘zodat er geen aanpassing kan plaatsvinden’. Door het EU-toelatingsbeleid zijn de aantallen migranten zo groot, dat in wijken of steden de oorspronkelijke bevolking ‘wordt vervangen’. ‘Denk bijvoorbeeld aan de wijk Molenbeek in Brussel, waar de oorspronkelijke bevolking zich door veel immigratie niet meer thuis voelt. Omvolking is een feitelijke situatie met een negatieve gevoelswaarde en in die zin is de term toepasselijk.’

Almekinders zegt zich geen woorden te laten afpakken, ‘omdat extremisten ermee aan de haal gaan of mensen zich snel gekwetst voelen’. De Verenigde Naties gebruiken de term trouwens ook, zegt hij. ‘In rapporten hebben ze het over replacement migration (vervangingsmigratie).’

De VN bedoelen hiermee dat vrijwillige migratie voor sommige landen nodig kan zijn om de bevolking op peil te houden. Is dat niet heel wat anders dan een omvolkingstheorie die ervan uitgaat dat de oorspronkelijke bevolking doelbewust wordt vervangen?

‘Als politicus moet ik me begrijpelijk uitdrukken’, reageert Almekinders. ‘Omvolking is de beste vertaling van replacement migration, die elke Nederlander begrijpt.’

geen taboe

Schrijver Kemal Rijken vindt dat politici negatief over immigratie mogen spreken. ‘Kijken we naar de periode sinds de Tweede Wereldoorlog, dan zien we dat nooit eerder in zo’n relatief korte tijd zulke grote groepen mensen naar Europa zijn verhuisd. Dat heeft ook sociale en economische problemen veroorzaakt.’

De vraag is echter, hóé je hierover spreekt, zegt Rijken. ‘Als je weet dat je via bepaald woordgebruik gedachtegoed van alt-right ruimte geeft, wil je dan wel meewerken aan de gewenning aan dat woord?’

Rijken wijst wel op het gevaar van het normaliseren van woorden die geen onschuldige betekenis (meer) hebben. ‘Er is zoiets als dog-whistle politics. Dit betekent dat een politicus iets zegt wat op verschillende manieren uitgelegd kan worden, maar waarbij de harde kern in zijn achterban meteen weet wat er echt wordt bedoeld. Het is feitelijk een code. Gebruik je het woord boreaal, dan weet alt-right precies wat je wilt aangeven (het behoud van dominant wit Europa, red.). Voor de leek is die term echter abracadabra. Zegt een rechts-nationalistische politicus in een volle zaal: ‘‘Ik ben blij dat hier zwangere vrouwen aanwezig zijn’’, dan weet de harde kern dat hij doelt op de bevolkingspolitiek.’

Zo is het ook met het woord omvolking, meent Rijken. ‘Een politicus moet dan ook oppassen welke woorden hij gebruikt. En wij toehoorders moeten goed opletten welke politicus zich van welke termen bedient. Dat zegt namelijk heel veel.’

zelfverdediging

Afgelopen maandag verscheen de extremist Philip Manshaus in Oslo voor de rechter. De man die op 10 augustus zijn Chinees-Noorse stiefzus vermoordde en later die dag bewapend een islamitisch centrum binnenstapte, bracht er de Hitlergroet.

Hij vroeg vervolgens om zijn vrijlating, want hij heeft slechts gedaan wat hij moest doen. ‘Het ging om zelfverdediging.’

Dat was een typisch staaltje alt-right-logica. ?