‘Ik weigerde mezelf te verdedigen’: in ‘Onuitwisbaar’ laat Edward Snowden voor het eerst in zijn ziel kijken

Hij is wereldberoemd. En toch weet haast niemand wie hij werkelijk is. Edward Snowden is de man die geheime documenten meenam van de Amerikaanse afluisterdienst NSA om het grootschalige afluisteren aan te tonen, die documenten aan journalisten gaf en in 2013 een wereldwijd schandaal ontketende. De Amerikaanse spion die via Hongkong naar Moskou vluchtte, daar op de luchthaven vast kwam te zitten en uiteindelijk asiel kreeg. Altijd ging het over die onthullingen. Tot nu. Nu heeft hij zijn persoonlijke verhaal opgetekend in Onuitwisbaar.

In het boek, dat dinsdag uitkomt in 27 landen, vertelt hij zijn persoonlijke verhaal. “Het is moeilijk zo’n groot deel van je leven te proberen niet herkend te worden, en dan het compleet tegenoverstelde te doen door persoonlijke onthullingen te delen in een boek”, schrijft hij. Hij vond het tijd worden. Omdat hij een ‘frontale aanval op het principe van de waarheid’ ziet in democratieën die ten prooi vallen aan autoritair populisme. Zelf kreeg hij ook met tegendruk en complottheorieën te maken. Medewerkers van westerse inlichtingendiensten noemden hem een Russische dubbelspion en twijfelden aan zijn motieven. Dat gebeurde mede omdat ‘ik weigerde mezelf te verdedigen’, schrijft hij.

Onuitwisbaar is wel een verdediging. Die beschrijft een uitgebreide persoonlijke geschiedenis die loopt van zijn jeugd, met ouders die nauw verbonden zijn aan de overheid – zijn vader bij de kustwacht, zijn moeder bij een verzekeringsbureau nabij het hoofdkwartier van de NSA –, tot aan zijn professionele leven. Een jongetje dat opgroeit tussen ouders van vriendjes die voor Defensie of de FBI werken, die kennismaakt met Nintendo en Super Mario Bros, gaat hacken in zijn tienerjaren (“Ik was te cool voor vandalisme, en niet cool genoeg voor drugs”) en vaderlandslievend is.

Stellarwind

Na de aanslagen van 9/11 gaat hij in dienst. Zijn ‘nucleaire moment’ komt als hij in de twintig is en hij in Japan wordt uitgezonden door Dell en voor de NSA werkt. Hij leest over het geheime NSA-programma Stellarwind, dat na 9/11 is opgetuigd en dat de communicatie van grote groepen Amerikanen kan opzuigen en analyseren. Het is in strijd met Amerikaanse wetgeving. Snowden keert zich dan langzaam af van het almachtige systeem waar hij onderdeel van is. “Het oor dat altijd hoort, het oog dat altijd ziet, een geheugen dat altijd wakker en permanent is.”

Hij laat veel van zijn overwegingen zien. Waarom hij The New York Times niet vertrouwde als medium om de geheime documenten te delen. Die krant stond immers op het punt om delen van het Stellarwind-programma te onthullen maar zag daar na overheidsdruk vanaf. Zijn ruzie met WikiLeaks-voorman Julian Assange, die hij na een meningsverschil, zes jaar geleden, niet meer sprak. Hij schrijft ook dat hij na Hongkong, waar hij de documenten aan journalisten gaf, zijn laptops verschoonde en sleutels tot de documenten verwijderde. Zes jaar woont hij inmiddels als banneling in Moskou waar hij vermomd over straat gaat om maar niet herkend te worden. “Ik maakte me altijd zorgen als ik de bus of metro nam, maar tegenwoordig zijn mensen zo druk bezig met hun telefoon dat ze me niet eens een tweede blik waardig keuren.”