Huiver en afkeer in Duitse media rond expo met hakenkruizen als designobjecten in Den Bosch
Duitse media zijn niet blij met de eerste grote overzichtstentoonstelling van nazidesign in Den Bosch. Wordt het onbedoeld een bedevaartsoord van neonazi’s? ‘Het kan snel ontaarden in een griezelkabinet.’
Mag het? Schoonheid zoeken in het kwaadaardige? Zo begint een item van de Duitse publieke omroep ZDF over de tentoonstelling Design van het Derde Rijk in het Designmuseum in Den Bosch. Nee, vindt Bild-Zeitung. Wandkleden met hakenkruizen en rijksadelaars, aldus de krant, mogen niet verheven worden tot designobjecten, ‘alsof het terreurregime dat de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog heeft veroorzaakt, een club verfijnde geesten was.’
De eerste expositie specifiek gewijd aan de bijdrage die design en architectuur leverden aan de opmars van Hitler en zijn NSDAP, is een week na opening al een groot succes. De recensies in de Nederlandse media zijn overwegend lovend. De kaarten voor dit weekend zijn uitverkocht.
‘Als je in je museum de belangrijkste stromingen in de designgeschiedenis wilt laten zien’, verklaarde conservator Timo de Rijk in deze krant, ‘kun je niet met een grote boog om de jaren dertig en veertig heen blijven lopen.’ Met andere woorden: het moet mogelijk zijn door een kunsthistorisch oog naar nazi-Duitsland te kijken.
Dus zijn in Den Bosch nu de succesvolste nazi-ontwerpen verzameld: de Volkswagen Kever, het dressoir uit Hitlers werkkamer, maar ook het doordachte ontwerp van de Jodenster en de getekende plattegronden van concentratiekampen. Het museum heeft publiciteit bewust zeer ingetogen gehouden. Bezoekers wordt gevraagd geen foto’s van objecten te delen op sociale media.
Toch zijn de Duitse media er niet gerust op. Dat is allerminst verrassend, want in Duitsland is de omgang met de zwartste bladzijden uit het eigen verleden al bijna 75 jaar een politieke, maatschappelijke en culturele evenwichtsoefening waarbij risico’s over het algemeen worden geschuwd.
Neonazi
De Duitse journalisten die de expositie Design in het Derde Rijk bezochten, delen de angst dat hun buren wat te onbevangen met het beladen erfgoed omgaan en daarmee het nationaalsocialisme per ongeluk verheerlijken. Ook vrezen ze dat Den Bosch een tijdelijk bedevaartsoord voor neonazi’s wordt.
‘Wat als er neonazi’s op afkomen?’ vraagt de verslaggever van ZDF dan ook aan conservator Timo de Rijk. Waarop hij zegt dat hij hoopt dat die komen. ‘Dan leren ze uiteindelijk dat dit allemaal ontaardt in de Holocaust, in volkerenmoord.’
Volgens Die Welt is de expositie ‘een waagstuk’. ‘Het kan snel ontaarden in een griezelkabinet’, schrijft de verslaggever. ‘Dat is in Nederland niet het geval, maar er ontbreken belangrijke verklaringen.’ Ook de journalist van Bild had graag meer context gezien. Hij vindt dat de tentoonstelling ook beelden van de gruweldaden van de nazi’s had moeten bevatten, bij wijze van tegenwicht. Der Spiegel wijst conservator Timo de Rijk er in een interview op dat het zien van de tentoongestelde objecten bij veel mensen pijn zal veroorzaken.
Hoewel Duitse musea zich nog nooit aan tentoonstellingen over nazidesign hebben gewaagd, lijkt het idee in de museumwereld in betere aarde te zijn gevallen – veel musea hebben immers stukken uitgeleend aan Den Bosch. Michael Erlhoff, de designexpert uit Keulen die een bijdrage aan de catalogus leverde, zei tegen Deutsche Welle dat hij wenste dat deze expositie in Duitsland had plaatsgevonden.
Het is onmogelijk om door de nazi-tentoonstelling in het Design museum Den Bosch te lopen zonder te huiveren. Je waant je in het Stijlboek van het Kwaad. Lees onze ★★★★☆-recensie.
Directeur Timo de Rijk van Design Museum Den Bosch was in Duitsland om de tentoonstelling over nazi-design voor te bereiden. Wij reisden mee.
Vorig weekend opent de tentoonstelling Design van het Derde Rijk in het Design Museum Den Bosch. Het samenstellen van een ingetogen, informatieve expositie was een balanceeract voor de makers.