Econoom Thomas Piketty: ‘Geef elke 25-jarige 120.000 euro’

“Als je één van mijn boeken leest, laat het dan dit zijn.” In een interview met het Franse magazine L’Obs over zijn nieuwe boek Capitale et idéologie toont de Franse econoom Thomas Piketty (48) geen gebrek aan ambitie. Zijn vorige worp, Le Capital au XXIe siècle uit 2013, verkocht liefst 2,5 miljoen keer in veertig landen. Zijn nieuwe boek, 1.232 pagina’s dik, ligt sinds donderdag in de Franstalige rekken en zou vanaf maart 2020 ook in het Engels te lezen zijn.

Het grote thema is onveranderd: de groeiende ongelijkheid. Zes jaar geleden ontrafelde Piketty met een ongeziene zucht voor data en detail hoe die evolutie zich in de belangrijkste westerse landen doordrukte. De algemene boodschap: de allerrijksten, soms ook the 1 percent genoemd, zien hun voorsprong al slapend groeien en kapen tegelijkertijd het politieke proces. “Ik heb alleen gedaan wat gek genoeg niemand anders had gedaan: laten zien hoe de financiële ongelijkheid zich over heel lange termijn ontwikkelt”, klonk het toen nuchter. Iedereen luisterde.

Met Kapitaal en ideologie, vrij vertaald, ligt de horizon verder. Piketty neemt de hele wereld in het vizier en schetst daarbij de ideeën die ongelijkheid vrije baan hebben gegeven doorheen de eeuwen. Van het koloniale verleden over communistische regimes: de ware redenen voor ongelijkheid zijn te vinden in politiek en ideologie, en zijn niet ‘natuurlijk’ of gedreven door technologische veranderingen, stelt Piketty.

“Ik wil lezers ervan overtuigen dat we op historische lessen kunnen leunen om een veeleisender norm van rechtvaardigheid en gelijkheid te definiëren”, leest een extract van zijn nieuwe boek in Le Monde.

Progressieve inkomstenbelasting

Veeleisend is het minste wat je kunt zeggen over de universele voorstellen die Piketty in zijn boek formuleert. In een tienpuntenplan, zoals het in L’Obs samengevat staat, vallen een aantal bekenden te bespeuren; Piketty is niet de eerste die pleit voor een doorgedreven progressieve inkomstenbelasting, waarbij het gemiddelde belastingtarief hoger wordt naarmate het inkomen stijgt – in dit geval wel tot 90 procent.

Ook sociale participatie staat hoog op de agenda. Werknemers zouden 50 procent van de zitjes in raden van bestuur moeten krijgen, met het stemrecht van (de grootste) aandeelhouders beperkt tot 10 procent. Een doorgedreven individuele CO₂-taks moet dan weer onze voetafdruk belasten.

De opvallendste aanval die Piketty inzet, is echter die op eigendom. Onder het mom ‘sociaal en tijdelijk bezit’, in plaats van privaat bezit, zou er volgens hem een progressieve jaarlijkse eigendomsbelasting moeten komen, van 0,1 procent voor patrimonium onder de 100.000 euro tot 90 procent vanaf 2 miljard euro. Die belasting zou een wel heel speciaal cadeautje voor elke 25-jarige moeten financieren: 120.000 euro, ook wel het equivalent van “60 procent van het gemiddelde patrimonium”. Dat bedrag zou iedereen moeten toelaten om een eigen woonst of onderneming te bekostigen.

“Het eigendomsmodel is hét centrale vraagstuk”, zei Piketty daar eerder deze week over in het ochtendprogramma van radiozender France Inter. De monden van de interviewers vielen verschillende keren open tijdens het gesprek. “Uiteindelijk wilt u de rijken uitroeien, op een zekere manier”, zei journaliste Léa Salamé.

Daarmee lijkt de stem van de tegenstanders voor een deel gevat. Ook in de voorbije jaren werd Piketty weleens verweten een ‘richist’ te zijn, een racist maar dan op basis van rijkdom in plaats van ras. Dat die kritiek vooral van rechts komt, is vrij logisch: Piketty profileerde zich de voorbije jaren nadrukkelijk als de economische ster van de linkerzijde, getuige daarvan de steun aan de socialistische presidentskandidaat Benoît Hamon in 2017 of zijn rol als raadgever voor de Spaanse protestpartij Podemos in 2015.

De discussie die losbarstte door een artikel van de Financial Times, waarin Piketty werd beschuldigd van cherrypicking in Kapitaal in de 21ste eeuw, toonde erg mooi hoe ideologisch gekleurd het debat is. Het rechtse kamp greep het artikel aan om Piketty te veroordelen, links kroop meteen in de pen om hem te verdedigen. Ook nu al rijzen er twijfels over de té brede focus van Piketty. Kun je wel zoveel historische constructen en ideologieën in één boek samenvatten? Leidt dat niet sowieso tot een gekozen scenario dat de eigen boodschap ondersteunt, cherrypicking dus?

Gevoelige snaar

Ondanks – of misschien net door – die tegenwind doet Piketty natuurlijk wel stof opwaaien. Op een korte tijd groeide de econoom, van nature niet meteen een sexy beroep, uit tot een wereldster. Zijn strijd tegen ongelijkheid werd overal verkondigd, van een bomvolle Henry Le Boeuf-zaal in de Brusselse Bozar tot de Nederlandse Tweede Kamer. Bekende economen buitelden over elkaar om zijn ‘meesterwerk’ te vergelijken met dat van Keynes, Marx en Schumpeter, en zelfs multimiljardairs als Bill Gates en Warren Buffet erkenden het probleem van de groeiende ongelijkheid. Plots stond ongelijkheid torenhoog op de politieke en wetenschappelijke agenda.

De geraakte snaar is dan ook erg gevoelig. Zie maar hoe de vlammende toespraak over ongelijkheid van de Nederlandse historicus Rutger Bregman (De Correspondent) op het Wereld Economisch Forum in Davos – “taxes, taxes, taxes” – zich als een lopend vuurtje over het internet verspreidde.

België is wat dat betreft een van de betere spelers – de inkomensongelijkheid is sinds de jaren 90 niet significant gestegen of gedaald – maar toch leeft ook hier dezelfde onvrede. Uit een enquête van Knack in 2014, toen het weekblad Piketty uitriep tot man van het jaar, bleek dat bijna 60 procent van de Vlamingen de ongelijkheid te groot vond. Echo’s van Piketty’s ideeën vonden eveneens een draagvlak in die bevraging: bijna 85 procent vond dat vermogens vanaf 1 miljoen euro belast moeten worden en net geen 75 procent had oor naar een verhoogde btw op ongezonde en vervuilende producten. 

De vraag lijkt nu dus vooral: kan de man die stadions vult met joelende supporters nu ook een fanbase opbouwen onder de beleidsmakers? Je kunt moeilijk zeggen dat er zes jaar na Kapitaal in de 21ste eeuw geweldige gensters zijn geslagen in de globale strijd tegen ongelijkheid.

Kapitalisme voorbij

In het verleden werd weleens geopperd dat hij zichzelf met al die onrealistische ideeën net als de nuttige idioot van the 1 percent ontpopte. “De percentages zijn misschien wat hoog, maar met de onderliggende feiten en oplossingen die hij naar voren schuift, is weinig mis. In de economische wetenschap gaan er steeds meer stemmen op om bijvoorbeeld vermogens zwaarder te belasten”, zegt econoom Kevin Spiritus (Erasmus Universiteit Rotterdam), die aangeeft dat vooral de communicatie van Piketty misschien te ideologisch gekleurd is.

“Toch is hij de voorbije jaren niet door de mand gevallen”, vindt econoom Andreas Tirez van denktank Liberales. “Hij blijft eerst en vooral een gedegen academicus die daarnaast is uitgegroeid tot een belangrijke stem, net zoals Paul Krugman (Nobelprijswinnaar en The New York Times-columnist, MM) of dichter bij huis Paul De Grauwe.”

Hoewel het aandeel-Piketty moeilijk te bepalen is, gaat het volgens Tirez en Spiritus trouwens de goede kant uit met de strijd tegen ongelijkheid. “Bij de grote organisaties zoals de Europese Commissie is er bijvoorbeeld een veel grotere focus gekomen op belastingontwijking”, zegt Spiritus. "Wie een vermogensbelasting wil heffen, moet eerst de achterpoortjes dichtmetselen.”

Al blijft dat natuurlijk slappe kost in vergelijking met wat Piketty voorstelt. In L’Obs formuleert hij het met een dikke saus Marx: “De tijd is gekomen om deze fase te verlaten waarin eigendom heilig verklaard wordt en het kapitalisme te overstijgen.”