Gevonden: oervader van uw cellen
De mens is gemaakt van opgevoerde moddermicroben. Dat concludeert microbioloog Thijs Ettema na de vondst van een geheimzinnige microbenfamilie waarvan alle planten, dieren en mensen afstammen.
In de bubbelende vulkaanpoeltjes van Yellowstone Park en de stinkende modder diep onder de zeebodem leeft een geheimzinnige familie microben waarvan alle planten, dieren en mensen afstammen. De onzichtbaar kleine wezentjes vormen het levende bewijs dat we geen apart 'domein' van leven vormen, maar dat we gewoon zijn gemaakt van opgevoerde moddermicroben, schrijft microbioloog Thijs Ettema van de Universiteit van Uppsala in Nature.
Volgens de biologieboekjes valt het aardse leven uiteen in drie 'domeinen': de bacteriën, de microben genaamd de archaea, en alle wezens met een celkern. Al het leven dat we met het blote oog kunnen zien, behoort tot die laatste groep, de 'eukaryoten'. De vraag is alleen wel hoe dat zo is gekomen: bacteriën en archaea zijn klein en simpel; eukaryoten hebben juist een zeer complexe, grote cel tjokvol ingewikkelde onderdelen.
Maar de archaea simpel noemen doet ze tekort, betogen Ettema en zijn collega's. In modder uit onder meer Yellowstone, de Colorado-rivier en zeebodems bij Japan, Noorwegen en Scandinavië ontdekte Ettema archaea met genen die duiden op een onverwacht complexe binnenkant. Zo lijken ze membraantjes te hebben waarin ze mogelijk afval- of gifstoffen wegstoppen. Ettema geeft de nieuw ontdekte microbes namen uit de Scandinavische mythologie: Heimdall, Odin, Thor en Loki.
'De kaarten liggen nu zo dat je moet zeggen: eukaryoten zoals wijzelf vallen gewoon onder de archaea', vindt Ettema. De nieuwkomers 'vormen een bevestiging dat de boom van het leven uit slechts twee domeinen bestaat', zoals hij noteert in Nature.
De nieuwkomers 'vormen een bevestiging dat de boom van het leven uit slechts twee domeinen bestaat'
Asgard-microben
Zo'n twee miljard jaar geleden zal een van de Asgard-microben 'een nieuw projectje zijn gestart', vertelt Ettema. De microbe zal een energie leverende bacterie hebben ingekapseld - de zogeheten mitochondriën, die we nog altijd in onze cellen mee dragen. 'Daarmee kon hij de volledige complexiteit verkrijgen die onze cellen vandaag hebben. Je kunt wel stellen dat wij eigenlijk gewoon Asgard-archaea zijn met mitochondriën erin.'
In Wageningen gaat hoogleraar microbiologie John van der Oost daarin een eind mee. 'Ik denk dat hij heeft bewezen dat de eerste eukaryote cel uit een archaeon is ontstaan. Hij komt hier opnieuw met sterk bewijs dat hij de voorouder van de eukaryoten op het spoor is.' Alleen als het gaat om de indeling van het leven in twee, in plaats van drie domeinen, houdt Van der Oost een slag om de arm. 'Dat hangt er maar net van af hoe je een eukaryoot definieert.'
Hij komt hier opnieuw met sterk bewijs dat hij de voorouder van de eukaryoten op het spoor is
Wat er nu nodig is, vindt Van der Oost, is de Asgard-microben vangen. Ettema bestudeert zijn microben immers niet door de microscoop, maar door schepjes modder door te vlooien op dna. 'Ze zijn zeer lastig te kweken', weet Van der Oost. 'Maar pas als je die beestjes ook echt aan het groeien krijgt, kun je gaan kijken: hoe zien deze cellen er eigenlijk uit?'
Ettema houdt er serieus rekening mee dat onze eigenlijke microbiële oervader allang is uitgestorven. 'Maar we zijn weer een paar nog onontdekte Asgard-archaea op het spoor. Zeer spannend om te zien of er daar een tussen zit die nog meer eukaryote eigenschappen heeft.