Vrijlating MH17-verdachte zet de relatie tussen Nederland en Oekraïne onder druk
Slecht nieuws voor het Openbaar Ministerie: MH17-verdachte Vladimir Tsemach is door Oekraïne aan Rusland overgedragen, als onderdeel van een gevangenenruil. De kans dat de man zich ooit in Nederland zal moeten verantwoorden voor zijn rol in de vliegramp is daardoor uiterst klein.
Waarom is deze Vladimir Tsemach interessant voor Justitie?
Oekraïner Tsemach is aangesloten bij de pro-Russische separatisten. Ten tijde van de aanslag op MH17, zomer 2014, leidde hij een luchtverdedigingseenheid in de regio waar het toestel neerstortte. Het OM vermoedt dat Tsemach meer weet over het vervoer van de Buk-raket, waarmee MH17 uit de lucht is geschoten. Aanvankelijk had de man de status van getuige, later van verdachte.
Deze zomer ontvoerde de Oekraiense geheime dienst Tsemach uit het gebied van de separatisten. Hoofdofficier van justitie Fred Westerbeke heeft Oekraïne recent nog laten weten dat Tsemach ‘extreem belangrijk’ is voor het onderzoek. Westerbeke had graag gezien dat de verdachte uiteindelijk aan Nederland werd overgedragen.
Waarom is dat niet gelukt?
Het belang van de uitruil van gevangenen woog voor Oekraïne uiteindelijk zwaarder dan het gewicht van deze ene MH17-verdachte. Rusland eiste dat Tsemach onderdeel was van de deal, anders zou de hele operatie niet doorgaan. Minister Stef Blok van buitenlandse zaken heeft de Tweede Kamer zaterdag laten weten dat ‘het kabinet het zeer betreurt dat Tsemach op deze manier onder druk van de Russische Federatie onderdeel is gemaakt van deze gevangenenruil’.
Volgens Blok is ‘via diplomatieke en politieke kanalen meermaals en tot op het hoogste niveau overleg gevoerd’. Dat leidde tot uitstel van de overdracht van de verdachte, maar niet tot afstel. De minister benadrukt dat het OM in die tussentijd Tsemach heeft kunnen horen in Oekraïne. Wat dat heeft opgeleverd, is onbekend.
Welke mogelijkheden heeft het OM nu om de verdachte naar Nederland te krijgen?
Het Openbaar Ministerie heeft dit weekend direct aan Rusland verzocht de separatistencommandant uit te leveren. De kans op succes is nihil. Moskou kan zich niet verschuilen achter het gegeven dat het land geen eigen onderdanen overdraagt; Tsemach is een Oekraïner. Maar president Vladimir Poetin zal er niets voor voelen iemand op een vliegveld naar Schiphol te zetten die mogelijk interessante informatie heeft over de rol van Rusland bij de vliegramp.
Wat betekent deze tegenvaller voor het MH17-onderzoek?
In de eerste plaats dat de kans op aanwezigheid van verdachten in een Nederlandse rechtbank, volgend voorjaar als het proces begint, nog kleiner is geworden. Het Joint Investigation Team (JIT), waarin Nederland samenwerkt met Oekraïne, Maleisië, België en Australië, heeft in juni bekendgemaakt vier mannen te vervolgen voor het neerhalen van het vliegtuig – Tsemach zat daar niet tussen. Deze mannen verblijven op dit moment vermoedelijk in hun eigen land; drie in Rusland, één in Oekraïne – vermoedelijk in separatistengebied, dus buiten bereik van Kiev. Het OM rekent er niet op dat zij aan Nederland zullen worden uitgeleverd.
De kwestie-Tsemach betekent bovendien dat de samenwerking binnen het JIT verre van optimaal is. Nederlandse Kamerleden reageerden dit weekend verontwaardigd op de deal tussen Oekraïne en Rusland. VVD’er Van Wijngaarden: “Dit is een enorme tegenslag voor het strafrechtelijk onderzoek.” CDA’er Van Dam noemt de vrijlating van de verdachte bizar: “Is Oekraïne nog wel een betrouwbare partner?”
De regeringsleider van een ander lid in het onderzoeksteam, Maleisië, plaatste eerder dit jaar vraagtekens bij het onderzoeksresultaten van het JIT. Volgens premier Mahathir Mohammed is er geen hard bewijs voor een Russische link met de vliegramp. Het leidde tot woede en verontwaardiging bij hoofdofficier Westerbeke.
Lees ook:De Russisch-Oekraïense gevangenenruil is wellicht een stap naar vrede, maar tegen welke prijs?
Al in zijn eerste toespraak nadat hij tot president verkozen werd - afgelopen april - beloofde Volodimir Zelenski de 24 Oekraïense zeelieden terug te brengen naar huis.
Het OM vervolgt vier verdachten van het neerhalen van MH17 voor moord
Het Joint Investigation Team (JIT) heeft vier verdachten met naam en toenaam genoemd in het onderzoek naar het neerhalen van vlucht MH17, bijna vijf jaar geleden. Zij worden vervolgd wegens moord op 298 mensen. Het proces tegen hen begint volgend jaar in maart.