Waarom klaagde Van der Laan over de AIVD en het Haga Lyceum?

1. Hoe weten we van de onvrede van burgemeester Van der Laan over de AIVD?

Met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) heeft Het Parool van het ministerie van Onderwijs een brief van 1 augustus 2014 gekregen, waarin Van der Laan aan premier Rutte schreef dat hij ‘expliciete waarschuwingen’ had gekregen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en de AIVD over radicalisering rond het toen nog in oprichting zijnde Cornelius Haga Lyceum. Maar, schreef Van der Laan, de dienst weigerde die geheime inlichtingen in een zogenaamd ambtsbericht te zetten. Dat beperkte de armslag van de gemeente om de oprichting van de school te blokkeren. Dat moest van de burgemeester anders, en wel snel.

2. Wat was Van der Laan opgeschoten met zo’n ambtsbericht?

Het ging om informatie die al (grotendeels) bekend moet zijn geweest bij de burgemeester. Immers, hij was al expliciet gewaarschuwd. Dat gebeurde in documenten die staatsgeheim zijn. Daarom kon hij die inlichtingen niet gebruiken om op te treden tegen de schoolbestuurders. Dat was anders geweest als de informatie beschikbaar was gesteld in een ambtsbericht. Dat is een van de weinige manieren waarop de AIVD inlichtingen kan delen met andere overheidsinstanties. De informatie is dan nog wel vertrouwelijk, maar niet staatsgeheim. Een ambtsbericht beoogt de ontvanger argumenten te geven om op te treden tegen een persoon of organisatie. Het had Van der Laan in theorie een kapstok kunnen bieden om oprichting van de school te verbieden.

3. Waarom weigerde de AIVD zo’n ambtsbericht te maken?

Om juridische en operationele redenen, aldus de brief van Van der Laan. Het opstellen van een ambtsbericht gebeurt vaak in overleg met andere instanties, zoals het Openbaar Ministerie. Daarmee is er al een soort check op de betrouwbaarheid van de inhoud. De weigering kan ermee te maken hebben gehad dat de inlichtingen niet ‘hard’ genoeg waren.

4. Begin dit jaar stelde de AIVD alsnog een ambtsbericht op over het Haga Lyceum. Wat is daarmee aan de hand?

Daarin werd Van der Laans opvolger Femke Halsema gewaarschuwd voor het radicale gedachtegoed van ‘richtinggevende personen’ rond de school. Directeur Soner Atasoy werd in verband gebracht met een terreurgroep uit de Kaukasus. Voor Halsema was het aanleiding het schoolbestuur de wacht aan te zeggen. Nadien keerde het sentiment zich tegen de AIVD, die onderdeel zou zijn van een ‘bestuurlijke guerrilla’ tegen de school. De inlichtingendienst kreeg het verwijt ‘zachte informatie’ een te zware lading te hebben gegeven. Er loopt inmiddels een onderzoek van toezichthouders naar de handelswijze van de AIVD. Ze bezien onder andere of het nodig was voor de nationale veiligheid om de informatie in een ambtsbericht aan Amsterdam te verstrekken.

5. Wat waren de beweegredenen van de AIVD om nu wel een ambtsbericht te maken?

Dat moet uit dat onderzoek blijken. Het kan zijn dat de dienst zich onder druk gezet voelde door het beklag van Van der Laan. In de brief bepleitte hij zijn zaak in stevige bewoordingen. Hij begon met een verwijzing naar het bloedbad eerder dat jaar in het Joods Museum in Brussel, waar een islamitische extremist vier mensen had gedood. ‘De aanslag (..) illustreert de dreiging die uitgaat van de terugkeer naar Europa van jihadisten die in Syrië en Irak hebben deelgenomen aan de strijd. Dat betekent dat in potentie alle in Europa teruggekeerde jihadisten ook voor Nederland een dreiging kunnen vormen.’ Ook legde hij uit dat de aanpak van radicalisering in Amsterdam bedoeld is om ‘aantasting van onze democratische kernwaarden te voorkomen’. De suggestie was dat dat beleid werd gedwarsboomd door terughoudendheid bij de AIVD.