Laat populisten het christendom niet gebruiken als bolwerk tegen de islam
Het was maandagochtend vroeg, ik bevond mij in een benauwde hotelkamer te Zürich, en omdat het van slapen toch niet meer zou komen, greep ik naar mijn leeswerk. Een biografie van Dietrich Bonhoeffer aan de ene kant van het kussen, de digitale versie van Trouw aan de andere. En zo las ik met mijn linkeroog over christelijk verzet en met mijn rechteroog over cultuurchristendom, iets wat nog het meest weg had van tegelijkertijd ‘ja’ zeggen en ‘nee’ schudden.
Het cultuurchristendom kwam ter sprake in het interview met de Franse politicoloog Olivier Roy, die weinig heel hield van de rechts-nationalistische poging om het christendom in te zetten als bolwerk tegen de islam of tegen islamitische immigranten. Het is een lege huls, zei hij, de meeste populistische leiders zijn ‘hedonisten, feestneuzen’. “Het universele karakter van het christendom wil men in deze hoek niet zien.” Dat is natuurlijk zo, het nationalisme gelooft in het eigen volk en de eigen geschiedenis, en als die geschiedenis is gestempeld door het christendom, is dat dus ‘onze’ godsdienst, maar dat wil niet zeggen dat men zich in deze kringen erg druk maakt om de boodschap van Christus.
Toen SGP-leider Kees van der Staaij eens aan Geert Wilders vroeg wat nou die christelijke waarden waren die hem zo begeesterden, antwoordde de PVV-leider: “Een van de christelijke waarden is dat we op moeten komen voor ons eigen volk. We moeten ervoor waken dat ons land islamiseert. Opkomen voor christelijke waarden betekent: geen nieuwe asielzoekers, nieuwe moskeeën en nieuwe imams.”
Forum zegt hetzelfde, maar deftiger
Bij het Forum voor Democratie zegt men het wat deftiger, maar het idee is hetzelfde. Predikant Henk Prosman zei het aan het begin van de zomer zo, in een bijeenkomst met Thierry Baudet in Gouda: “Cultureel zijn we allemaal christenen. Het gaat er niet om meer mensen christen te maken, al is het een fantastisch geloof. De teloorgang van het christendom gaat hand in hand met de teloorgang van de weerbaarheid van onze cultuur.”
Wat heeft dat allemaal te maken met Bonhoeffer, de man van het gelovige verzet tegen de nazi’s? Welnu, ik was in Zürich om een interview te doen met theologe Christiane Tietz, auteur van de biografie die ik naast me had liggen. In dat boek stuitte ik op een passage over de Glaubensbewegung Deutsche Christen, die het nationaal-socialisme een warm hart toedroeg. In 1932 verklaarde deze beweging dat de kerk aan het hoofd moest staan van ‘de beslissende strijd om het bestaan of niet-bestaan van ons volk’, en wel omdat God de bron zou zijn van ‘ras, etniciteit en natie’. Bonhoeffer keerde zich compromisloos tegen dit nationalistische christendom, en het deed me goed daarover te lezen.
Ik zal de populisten van vandaag niet op een lijn stellen met de Deutsche Christen-beweging, maar ik denk wel dat de opstelling van Bonhoeffer nog steeds navolging verdient. “Hij zou het christendom nooit identificeren met een bepaalde cultuur”, zei Christiane Tietz toen ik haar ernaar vroeg.
Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.