De macht in Italië komt weer in handen van populisten, het is alleen nog de vraag welke

Wordt het Matteo Salvini van de rechts-nationalistische Lega, een man die de Europese Unie als volksvijand nummer één ziet? Of komt Luigi Di Maio van de anti-establishmentpartij de Vijfsterrenbeweging weer bovendrijven – een man die, samen met de sociaal-democraten, zowaar bereid lijkt samen te werken met Europa?

Italiaanse kranten zijn het nooit met elkaar eens, zeker niet wanneer ze over politiek schrijven. Toch bleken ze deze week opeens opvallend eensgezind. Allemaal betitelden ze de huidige politieke crisis als de meest krankzinnige uit de recente geschiedenis – een uitspraak die veel zegt in een land dat alweer toe is aan zijn 66ste regering in 73 jaar tijd.

Winnaars werden opeens verliezers, vijanden werden vrienden en een live op tv uitgezonden senaatsvergadering trok op dinsdagmiddag zowaar 14 miljoen televisiekijkers. Dat zijn inderdaad krankzinnige cijfers die normaliter exclusief toebehoren aan het nationale voetbalelftal.

Geniale zet 

Het begon allemaal twee weken geleden, toen Matteo Salvini van Lega een op het oog geniale zet deed. Midden in augustus, een maand waarin Italiaanse politici traditiegetrouw naar het strand rijden om vooral niet aan politiek te denken, trok hij opeens de stekker uit zijn regeringscoalitie met de Vijfsterrenbeweging.

De officiële reden was een mislukte stemming over een hogesnelheidstrein, maar iedereen wist wel wat Salvini’s echte motief was: de vicepremier wilde zelf premier worden.

Een nieuwe regering op basis van de huidige zetelaantallen leek op dat moment uitgesloten. De enige twee partijen die in aanmerking kwamen voor een meerderheid, waren de sociaal-democratische PD en de Vijfsterrenbeweging; twee partijen die elkaar de afgelopen maanden beschuldigden van smaad, nepotisme en betrokkenheid bij een pedofielennetwerk. Niet bepaald logische bedpartners, zo redeneerde Salvini, waardoor er eigenlijk maar één vervolgstap mogelijk was: nieuwe verkiezingen, die hij vrijwel zeker zou winnen.

Volledige macht

Vanwege zijn harde optreden tegen Afrikaanse bootmigranten groeide Salvini’s populariteit in de peilingen binnen veertien maanden tijd van 17 naar bijna 40 procent van de stemmen. Genoeg om samen met de extreem-rechtse splinterpartij Fratelli d’Italia de eerste uitgesproken rechtse regering sinds de Tweede Wereldoorlog te kunnen vormen.

Op een stampvol plein in de Italiaanse stad Pescara deelde hij daarom aan een joelende menigte mee dat er nieuwe verkiezingen aankwamen en dat hij ‘de volledige macht’ wilde. Het was officieel: de regering die bij haar aantreden vooral tegen was – tegen de gevestigde orde, tegen migranten en tegen de EU – had zich na 445 dagen regeren ook definitief tegen zichzelf gekeerd. De eerste populistische regering van West-Europa was definitief mislukt, en al haar beloftes over het creëren van nieuwe banen, het verlagen van de pensioenleeftijd en het stimuleren van de economie zouden onvervuld blijven.

Wel was het aantal illegalen ondertussen toegenomen, net als het racistische geweld. De staatsschuld groeide, de economie stagneerde en de financiële markten raakten meermaals in paniek vanwege ruzies tussen Rome en Brussel.

Krankzinnig 

Niet voor niets haalde vertrekkend premier Giuseppe Conte deze week in zijn afscheidstoespraak ongekend hard uit naar Salvini. Hij noemde hem roekeloos, respectloos en onverantwoordelijk. Terwijl miljoenen Italianen live meekeken, zei hij dat Salvini zijn eigenbelang belangrijker vond dan het landsbelang, dat hij Italië voor schut had gezet op het internationale toneel en dat de enige reden dat deze overheid haar beloften moest breken, Matteo Salvini was. Hij sprak zich daarom verrassend uit tegen nieuwe verkiezingen. 

Toen ook oud-premier Matteo Renzi van de PD opstond om te zeggen dat Salvini moest worden gestopt, desnoods via een verbond met aartsvijand de Vijfsterrenbeweging, begonnen de eerste kranten het woord krankzinnig te gebruiken.

‘Het idee om samen te werken met een beweging die mij vijf jaar lang heeft aangevallen en nepnieuws gebruikte om mijn familie te schaden, is zeer moeilijk te accepteren’, verduidelijkte Renzi in een interview zijn positie. ‘Maar voor de toekomst van je land moet je je eigen emoties soms negeren. Salvini moet worden gestopt.’

Inschattingsfout

De geniale zet van Salvini lijkt daarmee in één klap te zijn verworden tot de grootste inschattingsfout uit zijn carrière. Slagen de Vijfsterrenbeweging en de PD erin een nieuwe regering te vormen, dan degradeert Salvini van aanstaand premier tot de leider van een doorsnee oppositiepartij met slechts 17 procent van de zetels.

Donderdagavond gaf president Sergio Mattarella de twee partijen honderd uur de tijd om tot overeenstemming te komen. Lukt dat, dan zal Europa opgelucht ademhalen, omdat in dat geval in de tweede populistische regering van West-Europa de populistische Vijfsterrenbeweging voortaan zal worden geflankeerd door de pro-Europese PD, die de scherpste randjes ongetwijfeld zal afvlakken.

Lukt dat niet, dan wordt die tweede populistische regering van West-Europa ook direct de meest eurosceptische ooit. Dan krijgt Italië hoogstwaarschijnlijk een premier, Salvini, die zich niets aantrekt van Brusselse begrotingsregels, de havens zal sluiten voor bootmigranten, openlijk bewonderaar is van Poetin, ooit campagne voerde met de slogan ‘Basta Euro’ (‘weg met de euro’) en deze week nog in een toespraak benadrukte nooit, maar dan ook nooit, zijn oren te laten hangen naar types als Angela Merkel en Emmanuel Macron.