Met Labour-leider Corbyn neemt Jodenhaat schrikbarende vormen aan, ziet historicus David Rich. Hoe is het mogelijk?

De Britse Gelijkheids- en Mensenrechtencommissie is sinds mei bezig met een onderzoek naar antisemitisme binnen Labour. Het is voor het eerst dat deze dertien jaar geleden opgerichte commissie zo’n onderzoek doet naar een van de grote Britse partijen. Met grote regelmaat duiken er verhalen op over anti-Joodse incidenten binnen Jeremy Corbyns partij. Twee weken terug ontving de commissie een tweehonderd pagina’s tellend rapport van antisemitismeonderzoeker David Collier, die zich voornamelijk had gericht op dubieuze uitlatingen van Labourleden op sociale media, vooral van nieuwe leden. Het gaat daarbij onder meer over opmerkingen als ‘Hitler was slechts het product van Rockefellers en Rothschilds zionisme’ (verwijzend naar de gefortuneerde Joodse families Rockefeller en Rothschild, die volgens complotdenkers grote invloed uitoefenen op de wereldpolitiek en de economie) en: ‘Als je nog niet versteld staat van de macht van de Rothschilds, dan moet je weten dat ze achter alle oorlogen zitten sinds die van Napoleon.’  ‘Labourleden zijn geobsedeerd door Israël’, concludeerde Collier in zijn rapportage.

Tevens dook het onderwerp op bij de bekendwording van de kandidatuur van de 24-jarige Ali Milani als uitdager van premier Boris Johnson in diens kiesdistrict Uxbridge in West-Londen. De Iraanse immigrant heeft in het verleden tweets verstuurd, en inmiddels met berouw verwijderd, waarin hij Joden als gierig bestempelde en met de hashtag ‘#jew’ opriep tot de vernietiging van Israël. Rond dezelfde tijd veroorzaakte Labour commotie door Kamerlid Chris Williamson weer toe te laten, die was geschorst omdat hij had gezegd dat de partij zich te veel verdedigt tegen het verwijt van antisemitisme. Geschrokken van de kritiek besloot de partij de schorsing van Williamson, een kameraad van Corbyn, toch niet ongedaan te maken.

Voor de meeste commotie zorgde vorige maand de BBC-documentaire over antisemitisme binnen Labour, waarin de indruk werd gewekt dat de partijleiding het probleem wilde toedekken, bijvoorbeeld door de onafhankelijk geachte klachtencommissie onder toezicht van het partijbestuur te stellen. Na de documentaire volgde er een aanval op de klokkenluiders, jonge, gematigde partijleden die in de klachtencommissie zaten. Er werd getwijfeld aan hun integriteit. Een van de deelnemers aan de documentaire was Dave Rich, auteur van het boek The Left’s Jewish Problem – Jeremy Corbyn, Israel and Antisemitism, dat in 2016 verscheen en twee jaar later werd geactualiseerd en opnieuw uitgegeven.

Rich is medewerker van het Pears Institute for the Study of Antisemitism, behorend tot de Londense Birkbeck University, en beleidsdirecteur bij de Community Security Trust. Deze stichting zet zich samen met de autoriteiten in voor de veiligheid van Joden in het Verenigd Koninkrijk. De organisatie vindt haar oorsprong in de jaren dertig, toen Britse Joden werden bedreigd door de fascisten. ‘Indertijd kwam het grootste gevaar van de fascisten, maar nu is er in Joodse kringen meer angst voor insinuaties vanuit radicaal-linkse hoek’, zegt de historicus, in een café in Hendon, een wijk in Noord-Londen met een aanzienlijke Joodse gemeenschap.

Van oudsher is Labour de thuisbasis van de Joodse gemeenschap. Na de oorlog was het vooral links dat de staat Israël steunde. Sterker: het Labour van Clement Attlee beloofde zelfs een New Jerusalem op Britse bodem. In de jaren zeventig prees premier Harold Wilson ‘de moed en volharding van de Israëliërs’. De kibboets groeide uit tot een populaire zomerbestemming voor linkse idealisten. Wanneer keerde het tij?

De Irak-oorlog heeft voor een schisma gezorgd binnen Labour. Er heerst veel gêne op links dat uitgerekend een Labourregering een oorlog in het Midden-Oosten heeft gevoerd, met een Republikeinse president in de VS en met Ariel Sharon, de man van het bloedbad in Sabra en Shatila, van de bezetting van de Westelijke Jordaanoever. Hoe kunnen we dit verklaren, vroegen mensen binnen Labour zich af. Het antwoord ging al snel in de richting van een vermeende zionistische lobby in Washington en Westminster. Iemand als Lord Levy werd verdacht, de Joodse zakenman die het geld beheerde ten tijde van het New Labour van Tony Blair. Zodoende begonnen blairisme en zionisme samen te vallen. Wat we nu zien, is een nagolf van Irak. Corbyn behoorde tot de periferie van de partij, nu vormt hij het hart. Voor hem en zijn aanhangers is Blairite het ergste verwijt.

In uw boek maakt u gewag van de relatie tussen radicaal links en islamisten, sinds begin deze eeuw. Kunt u dat nader uitleggen?

‘Voor sommigen binnen links geven de islamisten de strijd tegen westers imperialisme een revolutionair sausje, ook al hebben ze op andere vlakken geheel andere visies, denk aan seksegelijkheid en homo-emancipatie. Het antisemitisme komt echter vooral van witte lefties, vaak afkomstig uit de middenklasse. In die kringen worden bijvoorbeeld memes (humoristisch bedoelde digitale uitingen, red.) gedeeld over de Rothschilds. Over de Holocaust wordt soms relativerend gesproken. De onwetendheid kan schokkend zijn. Iemand als Ken Livingstone roept al decennia dat Adolf Hitler het in de jaren dertig op een akkoordje heeft gegooid met zionisten om een Joodse staat te vormen, een onzinnige theorie die steun krijgt van mensen als filmmaker Ken Loach en de journalist Paul Foot, helden van links. Volgens Livingstone is dit een historisch feit. 

‘Er speelt hier een belangrijk verschil tussen eiland en vasteland. Op Guernsey en Jersey na zijn de Britse eilanden nooit bezet geweest door de nazi’s, zodat er nooit zelfonderzoek heeft plaatsgevonden naar kwesties als verzet en collaboratie. De Tweede Wereldoorlog wordt hier simpeler bekeken, zo van: ‘Wij stonden er alleen voor, wij waren de goeien tegen de nazi’s.’ Dingen die Livingstone al jaren roept zouden op het continent niet zo snel worden geaccepteerd, maar op dit eiland kom je er blijkbaar mee weg.’

Bij het afgelopen partijcongres van Labour stond ‘Palestina’ in de topdrie van belangrijkste onderwerpen. Wat is daarvan de achtergrond? Waarom krijgt de Palestijnse zaak zo veel aandacht in linkse kringen, meer dan bijvoorbeeld de strijd van de Tibetanen?

‘Het is niet rationeel, het is symbolisch. Israël symboliseert westerse onderdrukking, imperialisme en kolonialisme. Het is het laatste conflict van het Britse wereldrijk. Het past bij een wereldbeeld dat draait om de strijd tussen onderdrukker en onderdrukte, het rijke Westen en de rest. Apartheid in Zuid-Afrika en de Koude Oorlog zijn voorbij, evenals de strijd tegen de dictatoriale regimes in Spanje, Portugal en Griekenland waarmee Corbyn is opgegroeid. Voordeel van de Palestijnse zaak is dat de geografische plekken herkenbaar zijn voor een westers publiek. Jeruzalem, Bethlehem, de Sinaï. Alles waar links om geeft, zit erin. Het gevolg is dat de antisemitische manier waarop van oudsher over Joden werd gesproken weer opduikt. Hoe komt het dat Israël kan doen wat het wil, vraagt men zich af. Het antwoord is duidelijk: dankzij het Westen, door de zionistische lobby’s in Westminster en Washington.’

Is er geen gevaar dat kritiek op het discutabele Israëlische beleid jegens de Palestijnen wordt uitgelegd als antisemitisme?

‘Mijn punt is dat het verder gaat dan kritiek op de nederzettingen, de restricties bij de grenzen, het geweld tegen Palestijnen. Wat we nu zien, is het opduiken van samenzweringen, aanvallen tegen het zionisme en een obsessieve haat jegens Israël, dat wordt gezien als een onvergelijkbaar duivelse staat die moet worden vernietigd. Er heerst binnen Labour nu een sfeer van verdachtmakingen tegen Joden, die niet als betrouwbaar worden gezien, maar als mensen met geheime motieven. Joodse leden worden aangesproken op Israël. Wanneer antisemitisme aan de oppervlakte komt, herkent de partijleiding het niet. Men doet er niets mee en beschermt mensen met onfrisse ideeën, zeker als het medestanders van Corbyn zijn. 

‘Het beeld overheerst dat Joden rijk, wit en machtig zijn, en daardoor niet het slachtoffer van racisme kunnen zijn. Als radicaal rechts in Amerika een aanslag op een synagoge pleegt, is Corbyn meteen wakker, maar als jihadisten in Europa Joden doden, dan is er een zekere dubbelzinnigheid, een neiging om begrip te hebben voor de motieven.’

Corbyn heeft twee jaar geleden onderzoek laten doen naar antisemitisme binnen zijn partij, onder leiding van mensenrechtenadvocaat Shami Chakrabarti. Dat is toch iets?

‘Ik was aanwezig bij de presentatie. De Joodse gemeenschap heeft bewijs geleverd, tijd geïnvesteerd en hoop gekoesterd. Wat volgde, was een oppervlakkig rapport, dat de diepere vraagstukken negeerde. De presentatie sprak boekdelen. Ik had een sobere, reflecterende bijeenkomst verwacht, een kans van de partij om de relatie met de Joodse gemeenschap te herstellen. Het werd een manifestatie, waarbij Corbyn werd toegejuicht door tientallen aanhangers, waar boegeroep klonk bij kritische vragen van journalisten. Tekenend was dat het Joodse Kamerlid Ruth Smeeth bewust geen exemplaar kreeg van bestuurder Marc Wadsworth. Vervolgens kreeg ze er een van een Daily Telegraph-journalist. Wadsworth zag dat en suggereerde dat Smeeth samenzweerde met het grootkapitaal. Ze verliet de zaal in tranen. Voor de Joodse gemeenschap was de bijeenkomst een bewijs dat het de Labour-leiding niet kan schelen welke gevoelens er leven. Het enige wat telt, is het beperken van imagoschade.’

Het prominente Labour-Kamerlid Margaret Hodge, zelf van Joodse komaf, noemde Corbyn een ‘racist en een antisemiet’. De bekende historicus Deborah Lipstadt beweerde iets soortgelijks. Zou u zover willen gaan?

‘Dat zou ik niet willen zeggen. Maar ik begon te twijfelen toen hij een muurschildering vergoelijkte waarop te zien was hoe rijke Joden Monopoly speelden over de ruggen van de armen. Dat is duidelijk antisemitisch en om die reden verwijderd door toenmalig stadsdeelleider Lutfur Rahman. Wilde Corbyn het niet zien? Of herkende hij het antisemitisme niet? Beide mogelijkheden zijn wat mij betreft even kwalijk.’