God als personage is in de Koran barmhartiger dan in het Oude Testament

De auteur

Jack Miles is emeritus professor in de taalkunde en religiewetenschap. In 1996 schreef hij het boek ‘God, een biografie’ over God in de Tenach, en won daarmee een Pulitzerprijs. Daarna deed schreef hij ‘Jezus, een crisis in het leven van God’, in feite een biografie van God in de christelijke Bijbel. ‘God in de Koran’ is het sluitstuk van deze trilogie.

Het boek

Wat voor iemand is Allah? Om deze vraag te beantwoorden kiest Miles voor een eigenzinnige literaire insteek die hij ontwikkelde in zijn eerdere boeken. Zijn stelling is: ook al weet je dat een roman niet echt gebeurd is, toch kun je je inleven in het verhaal. Je schort je ongeloof tijdelijk op: ‘suspension of disbelief’. Welnu, of je nu gelooft in de Koran of niet, je kunt je erin inleven en jezelf met de hoofdpersonen vertrouwd maken. Laten we dus, zegt Miles, dit verhaal eens lezen, ons erin inleven, en ons afvragen wat voor karakter de hoofdpersoon Allah heeft.

Deze ‘theografische’ benadering, zoals Miles het noemt, houdt zich dus niet bezig met islamitische theologie. Zijn enige vraag is hoe het ‘personage’ Allah in het verhaal van de Koran handelt en spreekt. Door middel van Koranteksten neemt hij de lezer mee in die zoektocht.

Zo ontstaat er stukje bij beetje een karakterschets van deze goddelijke hoofdpersoon, en ter verdieping vergelijkt Miles deze met Godspersonages uit bijvoorbeeld het Oude Testament of andere literatuur. Ook richt hij zich vooral op die Koran-verhalen die ook bekend zijn uit de Bijbel: de verhalen over Adam en Eva, Noach, Abraham, Jozef, Mozes en Jezus.

Het hele doel van deze literaire exercitie is volgens Miles, die zelf overigens christen is, een oefening in inlevingsvermogen in een religie die niet door van jezelf is. Als je die ervaring van ‘suspension of disbelief’ ook bij de Koran even kunt hebben, dan helpt dat je wellicht om meer inzicht te krijgen in wat moslims nu aanspreekt in de Koran.

Opvallendste stelling

Miles laat zien dat Allah zich in vergelijkbare verhalen veel milder en barmhartiger opstelt dan Jahweh, God in het Oude Testament. In de Koran-versie wil Allah graag vergiffenis schenken als mensen maar berouw hebben. Terwijl Jahweh vaak eerst woedend wordt, en een periode van afkoeling nodig lijkt te hebben.  “Naast een ander godsbeeld hangt dat ook samen met een andere literaire stijl: in de Koran, zo laat Miles zien, dienen de verhalen vooral als voorbeeld voor een morele boodschap. In de Bijbel staat de spanningsboog van het verhaal zelf meer centraal.”

Kenmerkend citaat

Zo schrijft Miles over het offer van Abrahams zoon: “Literair gesproken kent het Bijbelverhaal elementen als voorafschaduwing, ironie, dubbelzinnigheid en spanning. Het meest ijzingwekkende moment zit misschien wel in de allerlaatste regel. In de Koranversie is van al deze effecten geen sprake, maar Allah is dan ook nooit uit op effect. Het gaat Hem er niet om Mohammed te vermaken, Hij roept bij hem slechts bekende verhalen in herinnering om in wezen telkens weer hetzelfde punt te maken: het allesoverstijgende belang van onderwerping, islam, aan Allah.”

Reden om dit boek niet te lezen

Ondanks het spannende verhaal dat Miles met dit boek vertelt, had ik soms moeite om mijn aandacht erbij te houden: de auteur is tamelijk lang van stof en maakt niet altijd een duidelijk punt. Verder heeft hij me er nog niet van overtuigd dat die methode van de ‘theografie’ nu zo behulpzaam is, gezien het feit dat de diverse gelovigen de Bijbel en de Koran ook niet zo lezen. Maar gelukkig houdt hij zichzelf er niet al te strikt aan.

Reden om dit boek wel te lezen

Als een aanhanger van de ene godsdienst een serieuze en welwillende poging doet om een andere godsdienst beter te begrijpen, is dat altijd interessant. Met dit boek laat Miles zien dat de God van de Koran soms verrassend anders is dan de God van de christelijke of joodse Bijbel, hoewel de gelijkenissen vaak ook minstens zo verrassend zijn. Lezenswaardig voor gelovigen en ongelovigen van alle snit, die geïnteresseerd zijn in de islam, en bereid om hun (on)geloof voor de duur van dit boek op te schorten.

Boekrecensies 

In ons dossier boekrecensies vindt u een overzicht van de besprekingen van pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers.