De Brazilianen beginnen te voelen dat hun land hard op weg is milieuparia te worden

“Als de Braziliaanse regering ontbossing niet tegengaat, kan de toegang van Braziliaanse producten in het buitenland worden belemmerd en wordt de agribusiness de dupe”, zei senator Kátia Abreu in een interview op 13 augustus met de krant O Estado de São Paulo. “De boeren die nu ­lachen, zullen morgen huilen.”

De senator en oud-minister van landbouw in de deelstaat Tocantins, die zelf uit de landbouwsector komt en tot voor kort ‘de motorzaagkoningin’ werd genoemd, is tot inkeer ­gekomen. “Ik heb mijn ogen geopend en heb geleerd hoe belangrijk de Amazone is om regen in het zuiden te garanderen en hoe belangrijk het is om beschermde gebieden waar rivieren ontspringen, te handhaven”, tekent de krant op uit haar mond. 

“Wij boeren zien dat de regens zijn veranderd, de temperatuur is veranderd, de rivieren die vroeger niet droogvielen, vallen nu wel droog.” President Jair Bolsonaro moet volgens Abreu beseffen dat milieu en landbouw geen tegenpolen zijn, maar samen opgaan.

Bosbehoud staat niet boven de agrosector

Bolsonaro verkondigt al sinds zijn verkiezingscampagne eind vorig jaar dat Brazilië het zich niet kan permitteren om bosbehoud boven de groei van de agrosector te stellen. Hij heeft zelfs gespeeld met de gedachte om uit het akkoord van Parijs te stappen. Brazilië’s ­belangrijkste bijdrage aan dat akkoord is het ­laten staan van bos om CO2 op te vangen. Noorwegen en Duitsland zijn twee belangrijke donoren voor het halen van die doelstelling. Zij voeden het Amazonefonds – goed voor 420 miljoen euro sinds de oprichting in 2008 –, maar beide landen hebben na de laatste ontwikkelingen hun steun bevroren.

Begin deze maand presenteerde het Brazilaanse INPE, het nationale instituut voor ruimteonderzoek, de laatste ontbossingscijfers. De ontbossing is in een jaar enorm toegenomen. 2255 vierkante kilometer bos ging verloren in één maand.

Na de publicatie van deze alarmerende cijfers werd de directeur van het INPE, de bekende wetenschapper Ricardo Galvão, ontslagen. President Bolsonaro beschuldigde hem ervan leugens te hebben verspreid. De zaak kreeg veel publiciteit, ook in het buitenland.

Geen reden te twijfelen aan de gegevens

Buitenlandse collega’s namen het voor Galvão en het INPE op. Douglas Morton, directeur van het centrum voor biosfeerwetenschappen van de Nasa, de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie, zei tegen BBC News het ontslag van Galvão zeer alarmerend te vinden. “Het toont hoe ­deze regering de wetenschap ziet”, aldus Morton. De Amerikaan verklaarde dat het INPE ­uiterst zorgvuldig en onpartijdig omgaat met de informatie van satellieten. Er is geen reden om daaraan te twijfelen, vindt hij. “Ik geloof niet dat president Bolsonaro twijfelt aan de ­gegevens van het INPE. Ze komen hem vooral slecht uit”, aldus Morton.

Ook in eigen land kreeg Galvão volop steun. In een vraaggesprek met zes journalisten op Brazilië’s belangrijkste nieuwszender Globo News legde een bekende klimaatwetenschapper, Carlos Nobre, uit hoe de informatiever­garing van ontbossing met satellietbeelden werkt. Hij liet ook weten dat het tempo van de ontbossing tussen augustus vorig jaar en afgelopen juli is toegenomen.

Eerder, in 2003 en 2004, onder de linkse president Luiz Inácio Lula da Silva, nam volgens Nobre de ontbossing eveneens sterk toe. Het verschil is dat de regering toen maatregelen nam om het kappen van bomen te bestraffen, met als gevolg dat de ontbossing vanaf 2005 daalde.

Ooit liep het land voorop 

Nobre: “De regering creëerde daarmee destijds internationaal een goed imago voor Brazilië. Het land liep voorop in de bewustmaking van het belang van natuurbehoud.” Pas in 2015 is de ontbossing weer toegenomen, aldus ­Nobre, en het laatste jaar sterker dan in de voorgaande jaren.

Dat laatste heeft volgens de klimaatwetenschapper, net als volgens vertegenwoordigers van natuurbeschermingsorganisaties alles te maken met slechte handhaving van de regels door de overheid. Zeventig tot tachtig procent van het gekapte hout is illegaal gekapt. Wat de regering dus moet doen, redeneren zij, is zorgen voor een strikte controle en overtre­dingen beboeten. Daar schort het aan sinds het aantreden van president Bolsonaro, zeggen zij. 

Het Ibama, het Braziliaanse milieu-instituut, is verantwoordelijk voor de handhaving van de Boscode. Die bepaalt welke boom onder welke omstandigheden mag worden gekapt. Ook daar gaat het volgens Cláudio Ángelo, woordvoerder van de organisatie Klimaat­observatorium, een koepel van milieu- en natuurorganisaties, mis. “Het Ibama is door deze regering verzwakt. Meteen in de eerste week al beschuldigde de minister van milieu de ­directeur van het Ibama ervan teveel geld te besteden aan het huren van auto’s. Ze zag zich genoodzaakt om terug te treden en nu staat een geestverwant van Bolsonaro aanhet hoofd.”

Een strenger handelsakkoord

Brazilië is hard op weg een milieuparia te worden, vindt Ángelo. Dat zal op de agrosector terugslaan, denkt hij. “Uit de Europese Unie zijn er al signalen dat het in juli afgesloten vrijhandelsakkoord met Mercosur, het Zuid-Amerikaanse handelsblok, moet worden aangescherpt, met strengere eisen voor landbouwproducten op het gebied van natuur en milieu. Ook China begint steeds hogere eisen te stellen en dat is een nog veel grotere markt.”

Blairo Maggi, een van Brazilië’s grootste ­sojaboeren en net als senator Kátia Abreu oud-minister van landbouw, ziet dat in de praktijk nu al gebeuren. Eerder deze maand waarschuwde hij in de media dat landen hun grenzen zelfs kunnen sluiten voor Braziliaanse exportproducten als de regering-Bolsonaro volhardt in haar lakse houding ten opzichte van ontbossing: “We moeten niet denken dat de wereld de landbouwproducten uit Brazilië ­nodig heeft. Misschien heeft men behoefte aan de Braziliaanse boeren elders, maar wij zijn slechts één speler – en erger, we zijn vervangbaar.”

Lees ook: 

De Amazone brandt, Bolsonaro geeft ngo’s de schuld

Het aantal branden in de Amazone kent zijn weerga niet. President Bolsonaro haalt zijn schouders op.

‘Belastingparadijzen cruciaal in ontbossing en illegale visserij’

Belastingparadijzen spelen een cruciale rol bij ontbossing van de Amazone en illegale visserij. Dat concludeert Stockholm Resilience Centre, gespecialiseerd in duurzame ontwikkeling en milieu. 

Rechter: Dwing importeurs tot stoppen met fout hout

De Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) moet van de rechtbank in Amsterdam met dwangsommen zes Nederlandse houthandelaren dwingen geen illegaal hout meer te importeren uit het Amazonegebied.