In de jaren 60 was de wereld voor het laatst vertrouwd

Er zijn jaren tijdens de jaren zestig die afzonderlijk al meer nostalgie oproepen dan sommige hele decennia. De nieuwe film van Quentin Tarantino, Once Upon a Time… in Hollywood, zoomt liefdevol in op 1969. Hetzelfde geldt voor vijftig jaar Abbey Road van The Beatles. De Londense automobilisten verliezen nog weer extra seconden bij het zebrapad in de titelstraat, waarop nu nog meer toeristen samendrommen dan normaal al het geval is.

En dan te bedenken dat al dit gedoe gericht is op het deprimerende slotstuk van dat decennium, het Altamont-concert in Californië, de Charles Manson-moorden en Rolling Stones-gitarist Brian Jones die in datzelfde jaar stierf en zo de ‘oprichter’ werd van wat later de 27 Club ging heten, naar de leeftijd waarop zoveel popmusici en andere artiesten zouden sterven. De industrie die draait om het zonnige 1969, misschien wel het meest geromantiseerde jaar uit de Britse geschiedenis, bloeit zelfs zonder handige jubilea.

Bij de jaren zestig verbleken andere decennia nog altijd als verlepte muurbloempjes op een feestje. Dat is ook alleszins begrijpelijk. De artistieke wapenfeiten waren legio. De politiek was interessant – zij het soms ook ál te interessant. De mode van dat decennium, voor mannen en vrouwen, was nog nooit zo herkenbaar.

Ik vraag me alleen af of hier wel de dynamiek en openheid van die tijd wordt gevierd. Steeds vaker krijg ik het gevoel alsof er wordt verlangd naar iets wat meer op het tegendeel lijkt.

Ondanks de anarchistische reputatie speelden de jaren zestig zich geheel af in een strak gecontroleerde wereld. De belangrijke valuta waren nog altijd aan elkaar gekoppeld binnen het Bretton Woods-stelsel. Het dichtstbevolkte land, China, was van de wereldhandel afgesloten. Een arbeider in München ondervond weinig loonconcurrentie uit Dresden (dat achter het IJzeren Gordijn lag), laat staan uit Shenzhen.

Lees ook Woodstock – alles ging mis maar de mythe was geboren

Luchtkastelen

De westerse samenlevingen waren homogener dan nu: de Amerikaanse bevolking van buitenlandse komaf bedroeg zo’n vijf procent, ongeveer een derde van de huidige omvang. In een aantal hoofdsteden woedden studentenprotesten, ja, maar die waren van het type luchtkastelen die meestal gauw weer vervagen. Als blijk van hun succes werd het Westen aan het eind van dat decennium geleid door revolutionairen als Richard Nixon, Georges Pompidou en Harold Wilson. Het waren veel ordelijker tijden dan we ons weleens willen voorstellen.

Of anders gezegd: de jaren zestig waren het laatste pre-mondiale decennium. De jaren zeventig zouden de zwevende wisselkoersen en de opening van China brengen.

Ook brachten ze de oliecrises, die de doodsteek waren voor de sterk gereguleerde economische orde. In de jaren tachtig ging alles nog veel verder. Voor mensen die de mondialisering verwarrend vinden, en dat zijn er nogal wat, zult u gemerkt hebben, moeten de jaren zestig het laatste bolwerk van een vertrouwdere wereld lijken. Met andere woorden, een decennium dat zo lang synoniem was met baanbrekende vooruitgang, wordt nu om precies de tegengestelde reden geïdealiseerd. De ‘betekenis’ van de jaren zestig is langzaam veranderd.

Duister gebied

Dit verklaart volgens mij de bizarre populariteit van zo’n lang vervlogen decennium, zelfs onder mensen die lang erna zijn geboren. Op het eerste gezicht is het net zo vreemd als een verlangen naar de jaren veertig in de jaren negentig zou zijn geweest. Maar toen was er geen bijzonder verlangen naar de pre-moderniteit. En dat lijkt nu wel zo.

Soms kan dit overgaan in een duister gebied. Tarantino is door filmcritici in Once Upon a Time… in Hollywood beschuldigd van „obsceen regressieve” opvattingen over ras en geslacht. Eén personage verbiedt een ander om te huilen in het bijzijn van Mexicanen, alsof ze kinderen voor zich hebben. Een echtgenote is typisch moeder de vrouw.

Maar een mindere aanklacht – het stiekem zwelgen in een ouderwetse wereld – geldt ook de miljoenen die zich overgeven aan de nostalgie van de jaren zestig. Die bleek ook al uit de enorme bijval voor Mad Men, een paar jaar geleden. Het idee van een ‘echte’ man, in een Westen dat een groot deel van de wereld nog zijn smaak kon opleggen, was – om in het taaltje van de sociale wetenschappen te spreken – door de schrijvers als ‘problematisch’ bedoeld. Voor het merendeel van de kijkers was het pure glamour.

Nostalgie naar een wereld die ons beviel is geen schande. Ik weet er alles van. Als de mondialisering de komende jaren zoals verwacht een ommekeer beleeft, zal ik wenen om de jaren nul, mijn eigen paradijs, toen de hele wereld nog gemaakt leek voor mobiele jongemannen zonder verantwoordelijkheden. Het is alleen wel raar om de herwaardering van de jaren zestig mee te maken terwijl wij ons bewogen van het meest bijdetijdse decennium naar een werkelijk zeer conservatief decennium.