Wat is een bloedgroep eigenlijk?
Luken: "Een bloedgroep is een eiwit of suikergroep op de buitenkant van de rode bloedcel. Je bent positief voor een bloedgroep als je die structuur op je cellen hebt. En negatief als die structuur op je cellen ontbreekt."
Hoeveel bloedgroepen zijn er?
"De bloedgroepen A, B, AB, O en Rhesus D zijn de belangrijkste, maar er zijn in totaal zo'n 360 verschillende bloedgroepkenmerken bekend. Bij een bloedtransfusie is het van belang dat het bloed van een donor past bij het bloed van de ontvanger."
Waarom is dat belangrijk?
"Als het bloed niet past, bestaat de kans dat het afweersysteem het donorbloed als lichaamsvreemd herkent. Dan maakt het lichaam antistoffen aan tegen die onbekende bloedgroep. Er zijn ook bloedgroepen waarvoor de meeste mensen positief zijn. Maar ben je er toch negatief voor, dan kan het lichaam er in sommige gevallen antistoffen tegen aanmaken."
"Bij een volgende transfusie kan het afweersysteem die toegediende rode bloedcellen afbreken. Dat wordt transfusiereactie genoemd. Het heeft soms ernstige gevolgen. Om dit te voorkomen wordt voorafgaand aan een transfusie altijd onderzocht of iemand antistoffen tegen rode bloedcellen heeft gevormd."
Een tijdje geleden kwam in het nieuws dat de bloedbank op zoek is naar donoren van niet-westerse afkomst. Hebben die mensen ander bloed?
"Ja. Veel mensen weten dat niet. Maar mensen uit Suriname, de Antillen en Afrikaanse landen hebben vaak andere bloedgroepen dan mensen met een Nederlandse afkomst."
Hoe kan het dat dat afwijkt?
"Welke bloedgroep je hebt, is afhankelijk van de bloedgroep van je ouders. De kenmerken zijn opgeslagen in het DNA. In de loop der tijd zijn er onder invloed van de evolutie verschillende bloedgroepen ontstaan. Daarbij spelen allerlei factoren een rol, zoals de leefomstandigheden en het klimaat."
"Zo missen Afrikaanse mensen vaker het bloedgroepkenmerk Duffy. Een evolutionair voordeel, want bepaalde malariaparasieten kunnen zich niet hechten aan rode bloedcellen die de bloedgroepkenmerk Duffy niet hebben. Aangezien we in West-Europa nooit malaria hebben gehad, is die variant hier nooit tot ontwikkeling gekomen."
"Vanwege die andere bloedgroepen hebben sommige Afrikanen, Surinamers en Antillianen specifiek bloed nodig."
Bij een bloedtransfusie is het van belang dat het bloed van een donor past bij het bloed van de ontvanger. (Foto: 123RF)
En daar is dus een tekort aan?
"Tekort is een groot woord. Op zich is er altijd voldoende bloed voorhanden in Nederland. Ook voor specifieke bloedgroepen. We hebben een systeem waarbij we van de donorpopulatie veel bloedgroepen weten en goed bloed kunnen matchen. Daarmee lopen we in Nederland voorop in de wereld."
"Alleen moet het juiste type bloed soms uit een ander deel van het land komen. Het zou makkelijker en efficiënter zijn wanneer meer mensen van Surinaamse, Antilliaanse en Afrikaanse komaf bloed zouden doneren."
"Soms zijn er mensen die heel zeldzaam bloed nodig hebben. Dat bloed is wel erg schaars. Dan gaat het om patiënten met antistoffen tegen een bloedgroep die meer dan 99 procent van de bevolking heeft. De kans om dit soort heel zeldzame donors te vinden neemt toe als we donors hebben met een diverse achtergrond."
Hoe kan het eigenlijk dat er relatief weinig niet-westerse bloeddonors zijn?
"Uit onderzoek van Lisa Klinkenberg van Sanquin blijkt dat veel Surinamers, Antillianen en Afrikanen niet weten dat hun bloed specifieke eigenschappen of kenmerken heeft en dat ze daarom extra nodig zijn als donor."
"Bovendien werkt het bloeddonatiesysteem in Nederland anders dan in het land van herkomst. Hier moeten donoren zichzelf melden. Soms wordt in het geboorteland pas om bloed gevraagd wanneer een familielid ziek is."
Waarom hebben sommige mensen met een niet-westerse achtergrond vaker bloed nodig?
"Doordat er vaker bloedgerelateerde aandoeningen voorkomen. Bij mensen met Afrikaanse roots komt sikkelcelziekte voor en ten zuiden en oosten van de Middellandse Zee en in Azië komt de erfelijke bloedziekte thalassemie vaker voor. Voor beide aandoeningen zijn soms bloedtransfusies nodig. Soms zelfs regelmatig."
Hoeveel donors zijn er in Nederland?
"Nederland telt 351.000 bloed- en plasmadonors. Gemiddeld geven die anderhalf keer per jaar bloed. Hoeveel mensen onder hen van Surinaamse, Antilliaanse of Afrikaanse komaf zijn, weten we niet. Etniciteit wordt niet geregistreerd."
"Maar we weten dat de bloedgroepvarianten die vaak onder deze bevolkingsgroepen voorkomen, weinig in ons bestand terechtkomen. En dat er dus weinig mensen zijn die bloed geven."
Is er behoefte aan donors in het algemeen?
"Er is altijd behoefte aan bloed- en plasmadonors, niet alleen aan donors met specifieke bloedgroepen. Alleen met voldoende donors kunnen we vraag en aanbod zo goed mogelijk op elkaar afstemmen. Op Ikgeefbloed.nl kun je meer informatie vinden als je geïnteresseerd bent."
Jessie Luken is als transfusiearts verbonden aan Sanquin Diagnostiek.