‘Omvolking’ is gevaarlijk idee van halve waarheden

De laatste tijd reageren (extreem-)rechtse twitteraars furieus op bericht­geving over opkomend rechts-extremisme in Europa die een verband legt tussen ­omvolkingsideeën en aanslagen door Breivik en meer onlangs door terroristen in Christchurch, El Paso en Oslo. Volgens deskundigen gaat het hier om jonge mannen die via internet in de ban zijn geraakt van het idee dat het ‘witte ras’ op het punt staat te worden ‘vervangen’ door immigranten. Nieuwkomers, die ‘onze’ cultuur willen vernietigen en worden geholpen door de ‘linkse elite’. Die zou, gemotiveerd door een mix van naïef cultuurrelativisme en een ‘weg met ons’-mentaliteit (‘oikofoob’ in Baudets termen) verantwoordelijk zijn voor het openzetten van de grenzen, met ‘massa­migratie’ als gevolg.

Bij de vluchtelingencrisis in 2015 werd dit complotidee vermengd met een antisemitisch stereotype, nu met Soros, de machtige Jood, die achter de schermen (al of niet met Merkel) moslims naar Europa haalt om de christelijke cultuur om zeep te helpen. Terroristen als Breivik trekken daaruit deze conclusie: die apocalyptische ontwikkeling moet gestopt.

Eurabië-mythe

Deze complottheorie, met wortels in het nazidenken, gaat terug op de ‘Eurabië’-mythe waarin moslims, planmatig, door immigratie en een hoge vruchtbaarheid het continent overnemen. Zo sprak Geert Wilders in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni 2010 op de PVV-website over Rotterdam als ‘eens de grootste havenstad ter wereld en nu de hoofdstad van Eurabië’. Een beeld dat past bij de mantra van kompaan Martin Bosma, dat ‘wij’ ‘minderheid in eigen land’ worden en dat moslims door de islamitische ‘Takiyya’-gedragsregel nooit hun heimelijke omvolkingsstrategie openlijk zullen toegeven.

Waar omvolkingsideeën zich lang ophielden in de krochten van het internet, zijn ze sinds 9/11 en met het aantreden van Trump (en Steve Bannon als adviseur) in 2016 in toenemende mate genormaliseerd. Zo twitterde Trump vaak over steekincidenten in Londen en Zweden, suggererend dat de criminaliteit zo was gegroeid omdat de Europese linkse elite haar steden aan moslim-criminelen had overgegeven. Dat Eurabië-idee werd in de jaren zeventig door Gisèle Littman (onder de naam Bat Ye’or) gepropageerd met als stelling dat de Franse elite, met Charles de Gaulle als boosdoener, van plan was Europa aan de Arabieren te verkopen in ruil voor olie. Sindsdien kent deze complottheorie vele gedaanten, met als basis de geplande omvolking.

Begrip voor aanslagen

Hoewel Twitter niet de samenleving vertegenwoordigt, blijkt uit de reacties op de berichtgeving over het toenemend extreem-rechtse terrorisme dat er veel begrip is voor de aanslagen. Met als hoofdargument dat het ‘toch gewoon zo is’ dat de demografische samenstelling van Europese steden sterk is veranderd en islamisering een feit is. In deze reacties schuilt een gevaarlijke mix van halve waarheden, islamofobie en racisme die ‘omvolking’ voor velen zo’n verleidelijk idee maakt.

Want het is ontegenzeggelijk waar dat sinds WOII de migratie uit Azië en Afrika naar Europa sterk is gegroeid als gevolg van dekolonisatie, tijdelijk bedoelde gastarbeid en het beroep op het Vluchtelingenverdrag van 1951. En het klopt ook dat in veel landen de bevolking krimpt, omdat wij (inclusief immigranten) te weinig kinderen krijgen om de bevolking op peil te houden. Alleen wordt de invloed van die immigratie enorm overdreven. In Nederland maken immigranten 12 procent van de bevolking uit, waarvan 40 procent afkomstig is uit Europa en een deel van de rest geboren in voormalig Nederlands-Indië en Suriname. Al zijn er zeker sociale problemen, de integratie verloopt beter en sneller dan in de media vaak lijkt.

Was er een links complot? Voorvechters voor de toelating van Molukkers en Indische Nederlanders in de jaren 50 waren vaker rechts, en vooral werkgevers en de VVD wilden later soepele vestigingsvoorwaarden voor Turken en Marokkanen, uit vrees voor concurrentie uit België en Duitsland. Het was uitgerekend het kabinet-Den Uyl dat de grenzen poogde te sluiten en door een snelle onafhankelijkheid hoopte de immigratie uit Suriname te beperken. Wat vluchtelingen betreft: in de jaren negentig voerden vooral PvdA-bewindslieden (Kosto, Kalsbeek, Cohen) een streng beleid. De rechtse kerk was meer aan zet dan de linkse. Kortom, hoog tijd de feiten te laten spreken en politici die omvolkingsideeën als kern van hun programma uitdragen, krachtig van repliek te dienen en op hun verantwoordelijkheid aan te spreken.

_{Leo Lucassen is directeur Onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) SG en hoogleraar aan de Universiteit Leiden.}