Trump brengt onvermijdelijk God in het spel: het recept voor een ramp

Gaat het meevallen of doet Donald Trump zijn woord gestand en wordt hij dus echt een ramp? Na de verkiezingsshock van 9 november buitelden de Amerikadeskundigen, of degenen die zich daarvoor houden, met zeer uiteenlopende commentaren over elkaar heen - waarschuwend, dan wel sussend. Velen vertrouwden op de kracht van de Amerikaanse instituties, en anders wel op de constructieve instelling van de Republikeinen in het Congres (waarvan de afgelopen jaren overigens weinig te merken was). Zouden zij dat nog steeds doen?

Ik laat nu even de klimaatproblematiek, waar Trump zich, ook getuige zijn benoemingenbeleid, volmondig aan de zijde van de negationisten heeft geschaard, of het (gezien zijn omhelzing van Wall Street) aanstaande verraad van de verarmde blanke lagere middenklasse die hem in de Swing States de overwinning heeft bezorgd, buiten beschouwing, en richt mij op de buitenlandse politiek.

Daarbij zal ik het thema van de belangenverstrengeling en de daaraan inherente corruptie - dienen Trumps stappen straks het Amerikaanse Empire of vooral zijn particuliere zakenimperium? - eveneens voor een later datum reserveren. Het gaat mij hier om het veiligheidsbeleid, dat ook Europa direct raakt.

De positie van het Westen is, zeker vergeleken bij de situatie kort na 1989 die tot een euforische stemming leidde - 'het einde van de geschiedenis' - onmiskenbaar verzwakt. De zo lang vanzelfsprekende en daarmee verslavende dominantie is weg, mede als gevolg van de opkomst van China.

'Heel ons fundament kraakt'

"Heel ons fundament kraakt", om de titel van een bundel van wijlen NRC-columnist Jerôme Heldring uit 2003 (!) te lenen. Europa wordt direct geteisterd door zeven plagen - vluchtelingencrisis, eurocrisis, populisme, nationalisme, bedreiging van de rechtsstaat, een assertief Rusland en een imploderend Midden-Oosten - die op een ingewikkelde manier in elkaar grijpen en elkaar versterken.

Geopolitiek kampt het Westen met drie grote tegenspelers: Rusland, China en het islamitische terrorisme dat - omdat het niet één duidelijke actor maar een veelkoppig monster betreft dat zijn wortels zowel in Europa als in de Arabische wereld als in de westerse bemoeienis daarmee vindt - van alledrie het meest ongrijpbaar is. Het terrorisme zet de interne veiligheid het sterkst onder druk, Rusland de externe, terwijl China vooral een geduchte economische concurrent vormt, die bij ons de werkgelegenheid voor lageropgeleiden bedreigt.
 
Het is, gezien die verzwakte positie van het Westen, niet mogelijk om zonder enige concessie alle drie tegenspelers tegelijk van zich af te kunnen slaan. Dat vergt internationale samenwerking - in het Midden-Oosten kan men, vanwege de opmars van Rusland en haar innige relatie met Iran, niet om Poetin heen - maar de vraag is wel van welke soort en met welke instelling en welke intentie. In dat licht is de wijze waarop Trump belooft te gaan opereren, ronduit verontrustend.

Simpel samengevat: Trump stort zich in de armen van Poetin, stuurt aan op een conflict met China, en heeft de islam als zodanig tot het grote mondiale gevaar uitgeroepen. Daarmee stelt hij alle prioriteiten fout.

Met China botst het Westen weliswaar economisch, waarbij dat op de langere termijn ook zeker grote geopolitieke gevolgen zal hebben. Maar dat is nu, ondanks de assertieve houding van Beijing jegens zijn buren, toch net wat minder urgent. Bovenal: het politiek isoleren van China om economische redenen zal er slechts toe leiden dat China nog meer eigen internationale samenwerkingsverbanden opricht en daarmee de mondiale relevantie van de westerse verder ondermijnt.

Koude Oorlog

Rusland vormt momenteel een veel grotere bedreiging. Ook al wil nog niemand de term in de mond nemen, in feite is de Koude Oorlog terug. Ongeacht het niet altijd even tactische optreden van het Westen na 1989 en het feit dat ook een schurkenstaat best over redelijke argumenten kan beschikken: het Kremlin voert een - op zich geostrategisch begrijpelijke - revanchistische roll-back-politiek, waarvan Oekraïne het eerste slachtoffer is, en het Balticum mogelijk het volgende.

Europa wordt door Moskou via beproefde verdeel-en-heersmethoden uit elkaar gespeeld, met dank ook aan Poetins nuttige idioten (Le Pen, Farage, Grillo, Roos & Baudet), die thans - anders dan de Vijfde Colonne van een halve eeuw terug - hoofdzakelijk in rechts-nationalistische kring gezocht moeten worden. Zij worden daartoe met woord, daad en geld bijgestaan, waarbij de hacker- en trollenindustrie van de door Jan Dijkgraaf en consorten als belichaming van de Ware Volkswil omarmde sociale media een steeds grotere rol speelt.

Trump heeft zich, als bewonderaar van Poetin, wiens mentaliteit op de zijne lijkt en wiens regeerstijl hij ambieert, met Moskou tegen Europa verbonden. Hij ondermijnt niet alleen, door openlijke desavouering van Obama's recente strafmaatregelen via Twitter, bewust de Amerikaanse eenheid naar buiten, maar ook de Europese. Zijn nieuwe secondant Steve Bannon van de extreem-rechtse leugensite Breitbart heeft al verklaard Le Pen het Élysée in te gaan helpen.

Trump wil met zijn Russische geestverwant IS te lijf, waarbij hij als Wilders IS en islam nagenoeg aan elkaar gelijkstelt, en de strijd tegen beide als zijn hoofddoel betitelt. Het Amerikaanse exceptionalisme, dat vooral onder rechtse Republikeinen welig tiert, neigt vanouds tot zwart-wit-denken, maar kent daarbij een gevaarlijke en een zéér gevaarlijke variant. De gevaarlijke is de politiek-ideologische, de verabsolutering van de tegenstelling tussen dictatuur en democratie - het 'wie niet voor ons is, is tegen ons' van Bush in Irak. De zeer gevaarlijke is de politiek-culturele, waarbij religieuze tegenstellingen extra worden aangescherpt.

Door, anders dan Bush, de islam min of meer als geheel tot vijand te verklaren, brengt Trump onvermijdelijk God in het spel. Dat is het recept voor een ramp.
 
^{Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus.}