Wie volgt Schulz op? Straatsburg trapt spannend Europees verkiezingsjaar af

In deze turbulente tijden voor Europa staan ook de nodige schijnwerpers op dit parlement. Zo speelt het een belangrijke rol in het hele Brexit-proces, al is dat voorlopig op de achtergrond. Een eventueel akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de rest van de EU moet over een x-aantal jaren in Straatsburg worden goedgekeurd.

In het verleden was de verkiezing van een nieuwe voorzitter weinig opwindend. Van tevoren was wel ongeveer bekend welke kandidaat de meeste kans maakt, gezien de onderlinge achterkamertjesafspraken die de politieke groeperingen met elkaar maakten. Met name de Grote Coalitie van christen-democraten en sociaal-democraten smoorde meestal elke spanning.

Dat leek ook dit keer het geval, bij het naderende einde van de tweede ambtstermijn van 2,5 jaar van de Duitse sociaal-democraat Martin Schulz, die zich dit jaar in de Duitse politiek gaat storten. Na de Europese verkiezingen van 2014 spraken de grootste twee machtsblokken met elkaar af dat Schulz nog even mocht aanblijven, waarna een christen-democraat het roer begin 2017 zou mogen overnemen.

Flinke lobbymachine

Afgelopen najaar begon die afspraak al te verdampen, en inmiddels is de strijd opener en feller dan ooit. Deze week, als alle Europarlementariërs na het kerstreces weer aan het werk gaan, zal er aan alle kanten een flinke lobbymachine op gang komen om steun te verwerven voor bepaalde kandidaten, dwars door de in Europa toch al magere partijdisciplines heen.

De onzekerheid is vergroot door de verrassende keuze van de christen-democraten om de Italiaan Antonio Tajani naar voren te schuiven als opvolger van Schulz.

Tajani is omstreden. Als oud-Eurocommissaris van industrie (2010-2014) speelde hij op z'n zachtst gezegd een dubieuze rol in de falende regelgeving voor de autoindustrie, waardoor die straffeloos te vuile dieselauto's op de markt kon brengen. Bovendien gold Tajani lange tijd als rechterhand van oud-premier Silvio Berlusconi, ook al geen lichtend voorbeeld op het gebied van openbaar bestuur.

Opvallend is dat de naam van Tajani niet voorkomt in het voorlopige eindrapport van de parlementaire onderzoekscommissie naar het diesel-schandaal. Dat zou onder druk van de machtige christen-democraten zijn gebeurd. Een smet op zijn blazoen zou Tajani's kansen op het voorzitterschap immers alleen maar kunnen schaden. "Je moet Europa wel echt haten wil je Tajani naar voren schuiven als EP-voorzitter", twitterde een GroenLinks-medewerker eind vorig jaar.

Herenakkoord

Tajani's grootste concurrent is een landgenoot: Gianni Pittella, leider van de sociaal-democratische groepering in het Europarlement. Die fractie heeft het herenakkoord uit 2014 over de opvolging van Schulz opgeblazen. Een van de argumenten is dat dit akkoord destijds tot stand kwam voordat Donald Tusk later dat jaar werd gekozen tot voorzitter van de Europese Raad van regeringsleiders. Tusk behoort tot de christen-democratische EVP, terwijl de gedachte toen nog was dat een sociaal-democraat deze toppositie ging bekleden. De Deense Helle Thorning-Schmidt was lange tijd in de race om Herman Van Rompuy op te volgen.

Met Tajani als parlementsvoorzitter zou de dominantie van de christen-democraten in Brussel en Straatsburg totaal zijn, vindt links. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker is immers ook al een EVP'er. Het ziet er bovendien naar uit dat Tusk, wiens ambtstermijn op 1 juni dit jaar afloopt, aan een tweede periode van 2,5 jaar mag beginnen.

In dat centrum-rechtse geweld moet Pittella het evenwicht herstellen, vinden de sociaal-democraten. Als zijn grootste zwakte geldt dat hij nauwelijks een woord over de grens spreekt. Daar zal hij als eventueel voorzitter van een Europees parlement wel iets aan moeten doen.

Als twee honden vechten om een been, loopt een derde ermee heen, en dat zou Guy Verhofstadt wel eens kunnen zijn. De liberale oud-premier van België heeft zijn voorzitterskandidatuur vrijdag bevestigd. Partij-technisch gezien lijkt hij kansloos, want zijn liberale groepering is met slechts 68 van de 751 zetels in grootte de vierde fractie. Hij hoopt echter op extra stemmen uit de linkerflank van het parlement.

Geheime stemming

De stemming in Straatsburg op 17 januari is geheim. De winnaar moet minimaal de helft van alle Europarlementariërs achter zich krijgen, ofwel 376 stemmen. Als dat na drie stemrondes nog steeds niet is gelukt, komt er een vierde ronde tussen de twee besten. Dan gelden de meeste stemmen. Verhofstadt hoopt op die vierde ronde. Mocht hij winnen, dan zal hij zijn functie als Brexit-coördinator voor het parlement moeten opgeven.

Philippe Lamberts, een vooraanstaande Belgische Europarlementariër voor de Groenen, heeft al laten weten dat hij deze week samen met de andere kleinere fracties een strategie gaat bepalen voor de stemming. Zij zien Tajani duidelijk niet zitten. Als die zijn jacht op stemmen de komende week ziet mislukken (en hij is een meester in lobbyen), zal het gaan tussen Pittella en Verhofstadt.

Zijn er dan helemaal geen vrouwelijke kandidaten? Jawel, drie zelfs. Maar zij worden geen van allen erg kansrijk geacht. Helga Stevens van de Vlaams-nationalistische N-VA is de kandidate voor de derde groepering in het parlement, de eurosceptische ECR (waar de Britse conservatieven nu nog in zitten, alsmede ChristenUnie en SGP). De linkse GUE-NGL (met de SP) heeft de Italiaanse Eleonora Forenza genomineerd, de Groenen (met GroenLinks) de Britse Jean Lambert.

Van een afstand lijkt het misschien een ordinaire machtsstrijd tussen poppetjes, haantjes vooral. Welke EU-burger zal er wakker van liggen? Toch zal het in de Europese politiek straks wel degelijk iets uitmaken wie het nieuwe gezicht wordt van het Europees Parlement. Zet dat instituut in de aanloop naar de verkiezingen van 2019 onder Verhofstadt de assertieve, zeer zichtbare, wellicht riskante koers voort die onder Martin Schulz is ingezet? Of consolideert het politieke midden in het parlement zijn machtspositie en spelen de parlementariërs op zeker, met een Italiaan uit de Grote Coalitie?