Direct naar artikelinhoud
NieuwsVerenigde Staten

De ‘stereotiepe’ muurschilderingen die Amerika verdelen

Een muurschildering in een school in San Francisco laat het leven van George Washington zien, maar met grimmige details: in dit geval een dode indiaan.Beeld Victor Arnautoff

Zijn ze racistisch, of juist anti-racistisch? Het debat woedt al vijftig jaar, maar nu heeft San Francisco besloten om een serie historische fresco's wit te schilderen.

Op een van de dertien fresco’s ligt een dode indiaan aan de kant van de weg, terwijl witte kolonisten hun opmars naar het westen voortzetten. In een andere zijn de slaven van George Washington ergens op de achtergrond hun rug kapot aan het werken op de plantage van de Amerikaanse vader des vaderlands. Je zal als hedendaags zwart of native Amerikaans schoolkind maar langs zo’n beeld moeten lopen, terwijl je aan je schooldag begint. De leerlingen van de George Washington High School moeten dat elke dag, want in de gangen van hun school prijken die muurschilderingen. Nog wel. 

Deze zomer besloot de onderwijscommissie van San Francisco dat de beelden overgeschilderd moeten worden. Ze zouden ‘traumatiserend’ zijn, voor een onveilige leeromgeving zorgen, en ‘onderdrukking verheerlijken’. Het debat dat volgde was verhit: op lokale bijeenkomsten maakten voor- en tegenstanders elkaar het spreken onmogelijk, en ook landelijke media bemoeiden zich ermee. Het debat lijkt in eerste instantie een beetje op het debat dat de afgelopen jaren wel vaker gevoerd werd, bijvoorbeeld over de vele standbeelden van generaals uit de Amerikaanse burgeroorlog in het Zuiden, die nu worden weggehaald.

Voorstanders van verwijdering vinden dat je die herinneringen aan een racistisch verleden geen prominente plek in de publieke ruimte meer mag gunnen, tegenstanders voeren aan dat je ook niet kunt doen alsof die geschiedenis nooit bestaan heeft, en dat pijnlijk erfgoed ook zijn functie heeft voor de collectieve herinnering. 

Ongemakkelijke waarheid

Maar dit debat is ingewikkelder. Want die standbeelden van generaals werden in het begin van de twintigste eeuw vaak neergezet met het oogmerk om een racistisch verleden te verheerlijken. De fresco’s in San Francisco daarentegen werden vanaf 1935 geschilderd door een communistische kunstenaar, Victor Arnautoff, wiens expliciete doel het juist was om racisme aan het licht te brengen, niet om het te verheerlijken. Dat George Washington, ondanks het beroemde ‘all men are created equal’ uit de onafhankelijkheidsverklaring, zelf slaven hield, was in de jaren dertig nog een onbekende en ongemakkelijke waarheid. Net als het feit dat het opbouwen van Amerika niet helemaal los kan worden gezien van het decimeren van de oorspronkelijke bevolking.

De verdedigers van het werk vragen dus zich vertwijfeld af waarom de tegenstanders niet willen inzien dat Arnautoff juist aan dezelfde, antiracistische, kant van de geschiedenis stond. Ja, het was ongetwijfeld goed bedoeld, reageren die tegenstanders. Maar de bedoeling van de kunstenaar telt minder dan het effect dat zijn werk heeft op hedendaagse leerlingen. En zo bekeken valt er echt wel wat op af te dingen. 

Progressief en emanciperend

“De geschiedenis zit vol met stereotiepe beelden van Afrikaans lijden, slachtofferschap en brutaliteit, die het idee van Afrikanen en hun afstammelingen als een gebroken, hulpeloos ras versterken”, verduidelijkt Alison Collins, een van de leden van de onderwijscommissie van San Francisco, in een opiniestuk. Daarom is die schildering anno 2019 helemaal niet meer progressief en emanciperend, hij houdt Afro-Amerikanen en indianen juist gevangen in clichébeelden. Want er bestaat meer zwarte geschiedenis dan alleen die van onderdrukking. Bovendien zijn de slaven en indianen, die Arnautoff schilderde vooral naakt, wat het stereotype dat ze ongeciviliseerd zouden zijn versterkt. Ten slotte schilderde hij een soort generieke indiaan, die alleen bestaat in de witte verbeelding, en geen kenmerken van een echt bestaande stam draagt. 

De controversiële muurschildering bij de hoofdingang van de George Washinghton High School in San Francisco trekt veel bekijks.Beeld AP

“Als we geschiedenisboeken hebben die ons dingen leren die niet waar zijn, dan gooien we ze weg. Hetzelfde zouden we moeten doen met schilderingen op schoolmuren”, vat Collins het samen in een tweet.

Die argumenten worden niet door iedereen in de afro-Amerikaanse gemeenschap gedeeld. De lokale afdeling van de burgerrechtenbeweging NAACP sprak zich juist uit voor behoud van de muurschilderingen. Want ja, de zwarte geschiedenis is breder dan alleen slavernij, verklaarde voorzitter Amos Brown, maar “we kunnen niet om het feit heen dat slavernij een realiteit was in dit land”. Een schilderij dat die realiteit aanklaagt is wat hem betreft juist het beschermen waard.

Daarbij klinkt het bezorgd uit de kunstwereld dat de muurschilderingen meer zijn dan educatieve hulpmiddelen, het zijn eerst en vooral kunstwerken. “In een democratie is het vernietigen van een kunstwerk nooit de oplossing voor de aanstoot die het kan geven”, aldus Roberta Smith, een belangrijke kunstcritica van de New York Times.

Black Panthers

Vijftig jaar geleden werd er al eens een andere oplossing gevonden. Destijds werd er ook tegen de muurschilderingen geprotesteerd, vanuit de kringen van de Black Panthers. Je kunt de inkt nog zien zitten die er  overheen werd gegooid. Uiteindelijk kreeg een jonge, activistische zwarte kunstenaar, Dewey Crumpler, de opdracht om een ‘antwoord’ op Arnautoff te schilderen, op een muur in dezelfde school, met niet-witte figuren in de hoofdrol. 

Ook Crumpler, rond de zeventig inmiddels, mengde zich de afgelopen tijd in de discussie. Hij is tegen verwijdering. Toen hij de muurschildering van Arnautoff in de jaren zestig voor het eerst zag, voelde hij zich ook beledigd, maar door zich in de geschiedenis ervan te verdiepen, ging hij het juist waarderen. “Als je jong bent, ben je heel gevoelig. Maar als je ouder en wijzer wordt, realiseer je je dat het doel van kunst is om je aan het denken te zetten, om je te laten zien dat de wereld veranderlijk is.”

Lees ook

Museum Boijmans beschuldigd van racisme

Een actiegroep eist van Museum Boijmans Van Beuningen verwijdering van een zwart geschminkt gezicht op het beeldmerk van de expositie van kunstenaarscollectief Gelatin. Dat zou racistisch zijn. Boijmans weigert.