Hoe riskant is een accu in huis? ‘Het gaat minstens één keer per maand mis, de tijd van lachen is allang voorbij’

Nietsvermoedend zit Monica Pap uit Ermelo begin dit jaar met haar man in de serre. Het echtpaar schrikt zich rot wanneer ze een enorme knal horen, gevolgd door een vuurbal. Het beangstigende geluid komt uit de schuur. Daar staat de elektrische scooter van Pap zoals gewoonlijk aan de oplader. Wanneer haar man naar de schuur snelt, staat alles al in lichterlaaie.

Als de brand is geblust blijkt van de scooter vrijwel niets over. ,,De accu moet ontploft zijn, die zit onder het zadel”, concludeert Pap vervolgens. ,,Ik denk er maar niet aan wat er was gebeurd als ik op de scooter had gezeten.”

De scooter van Pap is uitgerust met een zogenoemde lithium-accu. Deze accu’s zitten tegenwoordig in tal van elektrische apparaten, telefoons en voertuigen, zijn licht en kunnen veel meer energie opslaan dan de ouderwetse loodaccu. Dat klinkt ideaal, er kleeft alleen één groot nadeel aan: de accu’s zoals die van Pap kunnen spontaan in brand vliegen en zijn nauwelijks te blussen.

Het verhaal van Pap staat dan ook niet op zichzelf. Hoewel exacte cijfers ontbreken, ontploffen regelmatig lithium-accu’s, zien de veiligheidsregio’s in Gelderland, Overijssel en Flevoland. Afgelopen jaar gebeurde het bijvoorbeeld twee keer bij fietsfabrikant Stella in Nunspeet, maar ook consumenten zien hun elektrische apparaat in rook opgaan.

,,Wij zien het minstens één keer per maand misgaan in onze regio”, zegt Robert Spijkerman van de veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG). ,,Dan moet je vooral denken aan fietsaccu-branden, branden met smartphones en hoverboards.”

Ook de brandweer in Flevoland ziet problemen met dit soort accu’s. Twee weken geleden ging op Urk nog een e-bike de lucht in. Van de accu was niets over. ,,Vroeger lachten we erom, maar die tijd is allang voorbij”, legt Kees-Jan Klaver van de brandweer in Flevoland uit. ,,Vorige week nog een ongeluk met een Tesla. Dan vragen we de berger de auto op een veilige plek neer te zetten. Als een accu een opdonder heeft gehad, kan het voertuig ook weken later nog spontaan in brand vliegen. We zijn extra waakzaam.”

Het Verbond van Verzekeraars maakt zich inmiddels in toenemende mate zorgen, bevestigt woordvoerder Oscar van Elferen. ,,We zien dat dit soort accu’s in rap tempo toeneemt en het ligt voor de hand om te denken dat daardoor meer risico ontstaan. Ook wij hebben geen exacte cijfers, maar proberen dat beter in beeld te krijgen.”

We lijken de gevaren intussen voor lief te nemen. Accu’s en batterijen zijn namelijk niet meer weg te denken uit ons leven. Onderzoeksbureau Panteia ontdekte dat ieder gezin gemiddeld 113 batterijen in huis heeft. Daarvan zitten er 73 in allerlei huishoudelijke apparaten, de rest is nieuw of ligt te verstoffen op zolder. Dat komt neer op totaal 850 miljoen batterijen. Een deel daarvan is een lithium-accu die bijvoorbeeld zit verstopt in een elektrische speelgoedstep van je zoontje of je eigen laptop.

Hoewel de accu’s veel meer energie kunnen opslaan dan de ouderwetse loodaccu’s kleven er nogal wat nadelen aan. ,,Het is een klein chemisch fabriekje”, legt Nils Rosmuller uit. Hij is hoogleraar en verbonden aan het Instituut Fysieke Veiligheid, een onafhankelijk expertisecentrum dat onder meer onderzoek verricht naar de gevaren van accu’s.

,,Dit soort accu’s kunnen in een soort zelfontbrandingstoestand terechtkomen. Dat gebeurt vaak wanneer de accu iets is beschadigd. Bijvoorbeeld, omdat de accu is gevallen of wanneer een fabricagefoutje optreedt.”

Levensgevaarlijke accu’s die in onze e-bike of smartphone zitten en spontaan kunnen ontploffen. Moeten we die apparaten dan niet verbannen? ,,Onmogelijk’’, reageert Rob Overdijkink van FSE Support uit Zwartebroek. Hij is dé specialist als het gaat om de brandveiligheid rond lithium-accu’s. Van de opslag van honderden laptops bij universiteiten tot bedrijven die met hun handen in het haar zitten vanwege afgedankte e-bike-accu’s, ze komen allemaal bij Overdijkink terecht.

,,We kunnen inmiddels niet meer zonder”, weet Overdijkink. ,,Deze accu’s zijn op zo’n grote schaal geïnfiltreerd in ons leven dat ik bang ben dat er nou eenmaal geen weg meer terug is. Die batterijen bieden inmiddels zo’n groot voordeel dat verbannen niet meer gaat vanwege het ontbreken van een goed alternatief.”

Iemand die alles weet van de gevaren van lithium-accu’s is Johan van Peperzeel. Zijn bedrijf gevestigd in Lelystad is de grootste inzamelaar van accu’s in Nederland. Tien jaar geleden ontstond bij het bedrijf een enorme brand vanwege een defecte lithium-accu. ,,Het leidde tot één miljoen euro schade”, vertelt directeur Johan van Peperzeel.

Op de tafel in zijn kantoor liggen verschillende accu’s. Zijn bedrijf verwerkt er jaarlijks tienduizenden. ,,Deze opmars is absoluut niet meer te stoppen”, gaat Van Peperzeel verder. Waar die lithium-accu’s allemaal inzitten? ,,Dat wil jij niet weten. Bijna overal.”

Al vrijwel gelijk laat hij zijn irritatie blijken over hoe er anno 2019 naar deze accu’s wordt gekeken. ,,Wat wil je nu horen?” vraagt Van Peperzeel met gefronste wenkbrauwen. ,,Dat ik ga vertellen dat iedereen een potentiële brandbom in huis heeft? Daar pas ik voor. Sorry.” Hij rijdt zelf trouwens in een elektrische auto (‘niks mis mee’). Maar, zegt hij er gelijk achteraan: ,,Ik zou mijn e-bike nooit ’s nachts opladen. En zorg voor een brandblusser. Voor zestig euro heb je er één.”

Natuurlijk, ook Van Peperzeel kent de gevaren van lithium-accu’s. ,,Maar kijk eens goed waar het vaak misgaat. Neem als voorbeeld kinderspeelgoed. Zo’n elektrische hovercraft uit China. Kinderen spelen ermee, dat ding stoot tegen de stoeprand of ze gaan er mee springen. Geldt ook voor een e-bike. Die valt af en toe of die accu flikkert van de trap. Dat impliceert gelijk dat menselijk falen mogelijk is.”

Van Peperzeel hekelt de onkunde van de consument. ,,Enkel de schuld van de klant? Als ik dat zeg, krijg ik iedereen over mij heen, maar daar zit wel een kern van het probleem, ja. Soms zie ik een fietsaccu die is opengebarsten, is samengedrukt en die persen ze dan weer in de houder. Dat is toch vragen om problemen? Dat kun je de consument kwalijk nemen. Daarnaast moet een producent vertellen wat je wel en niet moet doen met zo’n accu.”

Van Peperzeel daalt de trap af naar zijn opslaghal. Per maand verwerkt het bedrijf 300 ton consumenten-batterijen en -accu’s. Het bedrijf werkt onder andere voor Stibat, een samenwerkingsverband van accuproducenten en importeurs die onder meer fietsaccu’s inzamelt en naar het bedrijf in Lelystad brengt. Daarnaast worden door Van Peperzeel ook loodaccu’s en accu’s van hybride en elektrische voertuigen ingezameld in heel Nederland en België.

De afgelopen drie jaar is het aantal fietsaccu’s dat Stibat inzamelde en naar Van Peperzeel bracht meer dan verdubbeld. In 2016 ging het om 140.000 fietsaccu’s, vorig jaar waren dat al 373.000 stuks. ,,Iedere verkoper van accu’s is verplicht die ook weer in te nemen”, legt Van Peperzeel uit. ,,Die komen uiteindelijk bij ons terecht. Alle accu’s gaan naar het buitenland om gerecycled te worden.”

Hij wijst naar een lopende band. ,,We sorteren alles wat binnenkomt.” Ruim 60 procent van het gewicht van een lithium-accu wordt gerecycled. ,,Dat gebeurt niet in Nederland”, vertelt Van Peperzeel. ,,Dit brengen wij bijvoorbeeld naar België. Het overige deel van het gewicht dient als brandstof in de oven. Helaas kan niet al het materiaal waaruit de accu bestaat gerecycled worden.”

Van Peperzeel heeft zich inmiddels niet alleen vastgebeten in recycling, maar ook in brandbestrijding. Toch is dat volgens Rosmuller van het Instituut Fysieke Veiligheid juist iets waar we ons blind op staren. Hij stelt dat de accu zelf nog een stuk veiliger kan en moet.

,,We kijken nog te veel naar brandbestrijding. Terwijl ik vind dat producenten van batterijen nog een behoorlijke stap kunnen maken. Bijvoorbeeld door de accu in compartimenten te verdelen of een klein blusmiddel toe te voegen. Ook kan een ander soort lithium-accu worden gebruikt.”

Lithium-specialist Overdijkink ziet dat ook. ,,Een groot deel van de cellen en accu’s komt uit Aziatische landen. Deze worden verscheept, vaak met een te hoge lading. Dat betekent dat de cellen of accu’s nog vaak tussen de 50 en 80 procent vol zijn geladen terwijl het veiliger is om dat terug te brengen naar 30 en 40 procent. Maar dat ontladen kost tijd en dus geld.”

Ook worden volgens de expert nog te weinig veiligheidsmaatregelen genomen. ,,Aan de andere kant: die accu ‘even’ onderverdelen in compartimenten of een blussysteem toevoegen? Zo gemakkelijk is dat niet. Dan wordt die batterij veel groter en dat is juist niet wat de consument wil.”

Eén van de weinige producenten van dit soort accu’s in Nederland is Super B uit Hengelo. Ook zij zien grote verschillen tussen accu’s. ,,We zijn bijna altijd de duurste”, vertelt Peter Hulzebos van het bedrijf. De accuproducent levert vooral accu’s aan de camperindustrie en de pleziervaart.

,,Wat ons stoort is dat alle lithium-accu’s over één kam worden geschoren. In onze accu’s zit ijzerfosfaat. Dat is veiliger, onze accu kan bijvoorbeeld niet uit zichzelf ontbranden.” Waarom stapt niet iedereen over op deze accu’s? ,,Onze accu’s hebben minder capaciteit dan de andere soorten.”

Het verbaast Hulzebos dat sommige fabrikanten nauwelijks maatregelen nemen om hun accu’s veiliger te maken. ,,Daar zit bijna niets om de cellen heen om die te beschermen. En toch kan dat worden verkocht.”

Om meer zicht te hebben op de productie van accu’s pleit Vereniging DOET – dat de belangen behartigt van fabrikanten van elektrische voertuigen – inmiddels voor meer producenten in Europa. ,,Dan hebben we meer zicht op de productie. Daarnaast zien we dat inmiddels ook allerlei elektrische voertuigen helemaal niet zijn goedgekeurd”, zegt Jochem Beunderman van DOET. ,,Iedereen haalt die voertuigen in huis via bijvoorbeeld Ali Express, ook al mag dat niet. En daar zit een gevaar in, omdat de bescherming van zo’n accu tegen stoten en klappen enorm wisselt.”

Volgens Overdijkink staan we nu aan de vooravond van een omslag in acculand. ,,Die technologie gaat veranderen, maar de risico’s nemen ook toe. In het kort komt het erop neer dat we steeds grotere hoeveelheden energie in een kleiner accupakket plaatsen. Dat doen we met alle mogelijke middelen en dat brengt hogere risico’s met zich mee.”

Dat beaamt internationaal risico-expert Ronald Koster. ,,De capaciteit van batterijen neemt toe. De afmetingen van de behuizing neemt af, waardoor de kans op problemen waarschijnlijk toeneemt. Simpelweg, omdat er op andere belangrijke zaken als veiligheid wordt bezuinigd.”