‘Het is hier nu al een hitte-eiland’: ook in Brussel zwelt burgerprotest tegen boomkap aan

Bomen zijn onze bondgenoten want ze zijn de perfecte CO2-stofzuigers en een soort airco bij hittegolven. Met bomen in de buurt is het dan ettelijke graden minder.

Die kennis dringt bij steeds meer mensen door nu het wemelt van de nieuwsberichten daarover en nu velen aan den lijve hebben ondervonden wat het ‘hitte-eiland’ betekent (het fenomeen waarbij steden op warme dagen sterk opwarmen en daarna weinig afkoelen door beton, steen en asfalt die warmte opslorpen en ‘s nachts afgeven).

Met 1.200 miljard extra bomen zouden we tweederde van de CO2-uitstoot absorberen, zo concludeerden onderzoekers onlangs. Deze week leek het wel alsof Ethiopië daar prompt gehoor aan gaf door met vrijwilligers binnen twaalf uur meer dan 353 miljoen bomen te planten. Ondertussen slaat velen de schrik om het hart nu Braziliaans president Jair Bolsonaro het Amazonewoud dreigt te decimeren.

Hier bij ons zou het in de stad merkelijker koeler zijn wanneer de hitte toeslaat met zes miljoen bomen, zo rekende de Vlaamse organisatie Bos+ voor. Of zoals het blad Le Nouvel Observateur het samenvat: ‘Vermijden dat de stad een snelkookpan wordt? Plant bomen!’

Idéfix

‘Raak niet aan de bomen’, zeggen dan ook almaar meer mensen. Er is zelfs een Frans collectief opgericht, met de toepasselijke naam Aux Arbres Citoyens!

“Wij mensen houden van bomen zonder het soms goed te beseffen”, zegt Bert De Somviele, directeur van Bos+. Volgens de expert zijn we allemaal een beetje Idéfix, de hond uit de strip Asterix die altijd begint te janken wanneer krachtpatser Obelix een boom velt. “Duizenden jaren hebben mensen veel dichter bij bomen geleefd. Dat wis je niet zomaar uit”, zegt Somviele.

In Parijs loopt een tentoonstelling met als titel Nous les arbres, die de diepe band tussen bomen en de mens exploreert. De timing is perfect.

“Doordat mensen zien hoe het nu misloopt, halen we die band weer aan”, zegt De Somviele. “Het was er altijd al, maar de laatste tijd krijgen wij nog veel meer vragen van mensen die bezorgd zijn omdat bomen in hun buurt zouden worden gekapt of omdat ze geschandaliseerd zijn omdat ze zagen hoe bomen langs een snelweg of in een bos werden geveld.”

Sommigen stellen nu zelfs boetes voor. Het Brusselse Collectif pour les arbres et de la biodiversité vraagt aan het Brussels Gewest om minstens drie jaar een boomkapverbod in te voeren.

Boete van 2.000 euro

Ook pleit dit collectief van Brusselse burger- en milieuorganisaties ervoor dat wie een boom kapt 2.000 euro boete betaalt aan een gewestelijk fonds dat bomen op het Brusselse grondgebied beheert. Wie een boom plant, zou dan weer een bonus krijgen uit het fonds van 200 euro per boom.

“Het is heel begrijpelijk dat burgers zich zo verweren tegen boomkap”, reageert De Somviele. “Maar bomen vellen mag nu ook weer niet een duivelse zonde worden, want soms is het wel nodig.”

Een zieke boom, een boom die na een storm gevaarlijk los staat of duurzame, selectieve houtkap in bossen om die net in stand te houden zijn voorbeelden. De Somviele: “In die gevallen moet het nog mogelijk zijn. In een erg dynamische omgeving als een stad is nooit nog een boom kappen gewoon onrealistisch.”

Daarom is ook de Brusselse milieuadministratie niet meteen voor. “Een zieke boom kunnen we niet laten staan en we moeten ook de soorten beter afwisselen zodat de grond beter bestand wordt tegen uitdroging door de klimaatverandering”, zegt Stéphane Vanwijnsberghe, directeur bosbeheer bij Leefmilieu Brussel, in Le Soir.

Maar bijna 400 oude platanen rooien om plaats te maken voor een immoproject, dat vinden Brusselaars in de wijken Belair en Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw er zwaar over.

Op de plek in hun buurt waar het Rijksadministratief Centrum staat, tussen de Pachecolaan en het Congresplein, plant vastgoedontwikkelaar Immobel drie woontorens met 500 appartementen, een crèche, een schooltje, enkele commerciële ruimtes en parking voor auto’s en fietsen.

“Tegen alle verwachtingen in heeft het nieuwe rood-groene schepencollege van de stad Brussel dit project een gunstig advies gegeven. Daardoor zullen 397 hoogstammige, gezonde bomen geveld worden”, schrijven ze in een open brief op de journalistieke site Apache.

Zeker nu er meer hittegolven zijn voorspeld, vinden de buurtbewoners het positieve advies van de stad onbegrijpelijk. “Het is hier nu al een hitte-eiland, dat is aangetoond en ik heb het onlangs zelf ervaren”, zegt Annemie Vermeylen, die in de buurt woont en de brief opstelde.

32 graden ’s nachts

Ook Marie-Anne Swartenbroeckx van wijkcomité O-L-V-ter-Sneeuw toont studies die dat laten zien en zegt: “Vorige zomer was het in het Belair-gebouw 32 tot 34 graden ’s nachts. Wij hebben die bomen nodig.”

De buurtbewoners zijn al van bij het begin niet te spreken over de plannen en daardoor ging het project al eerder terug naar de tekentafel. Maar ook na aanpassingen blijven ze even ontzet over een resem elementen in het plan zoals de verwarming van de torens met fossiele brandstof, de donkere materialen voor de torens die “het unieke uitzicht” vanop het Congresplein, een van de drie historische panorama’s van de stad, vernielen, de “onmenselijke woondichtheid”, de slagschaduw van de torens en de bestendiging van bijna 2.000 parkeerplaatsen, “een planologische blunder van de vorige eeuw die auto’s aantrekt”.

Wat de bewoners vooral bitter vinden, is dat een deel van de bomen moet verdwijnen om het dak van de ondergrondse parking waarop ze staan te herstellen. “Liever auto’s dan bomen”, klinkt het.

“De CEO van Immobel, Marnix Galle, is de zoon van voormalig SP-minister Marc Galle”, zo stellen de briefschrijvers. “Als zijn plannen vergund worden door de gewestregering, zal blijken dat Brusselse bestuurders vandaag niet beter kunnen doen dan ten tijde van Vanden Boeynants (politicus die in de jaren 60 in opspraak kwam door de manier waarop hij het Manhattanplein en de Noordwijk in Brussel doordrukte, BDB).”

Bij de ministers voor Openbare Werken Pascal Smet (sp.a/one.brussels) en Milieu Alain Maron (Ecolo) klinkt het dat ze nog te kort in functie zijn om al uitspraken te doen over die nog uiteindelijke vergunning.

Emotioneel gehecht 

Maar verwacht wordt dat er geen grote wijzigingen meer komen omdat er onder de vorige regering al een bijzonder bestemmingsplan voor de site was goedgekeurd. Dat betekent dat toen de grote lijnen zijn vastgelegd, waaronder ook het aantal parkeerplaatsen.

Schepen van Stedenbouw en Openbare Ruimte Ans Persoons (Change.Brussels) zegt te begrijpen dat bewoners de boomkap moeilijk te verkroppen vinden.

“Bij ieder bouwproject is er protest en als er bomen verdwijnen is dat al helemaal zo”, zegt Persoons. “Mensen hechten zich even emotioneel aan bomen als aan dieren en nu ligt bomenkap gevoeliger dan ooit. Maar deze site is een stadskanker en Brussel heeft veel meer woonplaats nodig. Hier verdichten is echt aangewezen. Wel is het inderdaad jammer dat zoveel parkeerplaatsen behouden blijven. Dat lag dus al vast.”

Maar, zo benadrukt de schepen, de 397 platanen worden vervangen door 377 nieuwe bomen waaronder 204 platanen, 9 ginkgo biloba’s (die erg goed aarden in de stad) en tien sequoia-types.

“Het stadsbestuur is erg gemotiveerd om Brussel te vergroenen en daar gaan we nog veel meer op inzetten. We zouden echt niet zomaar zoveel bomen vellen zonder die te vervangen”, zegt Persoons. “Bovendien garanderen experts een zo kwalitatief mogelijke vervanging. De huidige platanen hebben geen ruimte meer om te groeien. De nieuwe zullen verder uiteenstaan waardoor de oppervlakte van hun bladerdek de helft groter zou moeten worden.”

‘Driedubbel bedrog’

De bewoners reageren dat oude bomen vervangen door jonge toch verlies betekent. Ze verwijzen naar de Franse botanist Francis Hallé die dat “driedubbel bedrog” noemt, “omdat je de erfgoedwaarde verliest, omdat de bestaande boom niets kost en de nieuwe veel, en omdat het 25 jaar duurt vooraleer jonge bomen een even grote capaciteit hebben om de lucht te zuiveren”.

De Somviele en boomspecialiste Murielle Eyletters beamen. “Vervangen is natuurlijk veel beter dan dat niet doen”, zegt De Somviele. “Maar oudere bomen hebben een aanzienlijk grotere capaciteit om de omgeving te koelen en CO2 op te slaan dan jonge bomen.”

Dat komt omdat beide weldadige effecten afhangen van de fotosynthese in de bladeren: daardoor wordt CO2 opgenomen en zuurstof afgegeven en daardoor gaan de bomen ook water afgeven, wat verkoelt. En hoe meer bladeren hoe meer fotosynthese. “Zelfs een boom die al tien jaar is, is een lichtgewicht in vergelijking met een honderdjarige soortgenoot”, zegt De Somviele.

Eyletters, die met haar bureau boomexpertises doet voor de stad, bevestigt maar preciseert ook verschillen tussen korte en lange termijn. “Jongere bomen nemen inderdaad minder CO2 op, maar ze bereiken binnen tien, twintig jaar dezelfde capaciteit als de oude bomen, die nauwelijks nog groeien. Als de nieuwe bomen een nog groter en breder bladerdek krijgen, wat inderdaad kan als ze meer uit elkaar staan, heb je dus tijdelijk minder maar op termijn meer CO2-opslag.”

Maar voor het verkoelingseffect is het verschil tussen die oude platanen en nieuwe bomen nog veel groter en zullen buurtbewoners zo’n twintig jaar lang niet hetzelfde verkoelende effect genieten. “Dat directe voordeel voor de bewoners slinkt wel voor lange tijd”, zegt Eyletters.

Reuzen of bonsais

Flink volgroeide bomen aanplanten is doorgaans te duur en bovendien aarden die dan vaak moeilijk in een nieuwe (stads)omgeving. Eyletters adviseert de buurt dan ook om van de stad de garantie te krijgen dat de nieuwe exemplaren toch wel al meer dan een meter hoog zijn. “Wij beseffen dat. Het zullen zeker geen twijgjes zijn”, zegt Persoons.

Wat de bewoners volgens Eyletters ook mogelijk gerust kan stellen, is dat Brussel voor ‘bomenkwesties’ werkt met een formule die de ecologische waarde in euro’s uitdrukt en die vergelijkt met de waarde van de nieuwe bomen. “Daar mag dan geen te groot verschil tussen zijn”, zegt de expert. “Het is perfect mogelijk die berekeningen te maken. Het is alvast een geluk dat Brussel hiermee werkt.”

Wel maakt de specialiste zich wat zorgen om de platanen op het dak van de parking. “Bij bomen vergeten we vaak hoe cruciaal het is wat zich ondergronds afspeelt. Ik heb twijfels over hoe die jonge platanen het op dat dak zullen doen”, zegt ze. “Ze kunnen op zich uitgroeien tot twintig meter hoog en twintig meter breed, zeker als ze extra plaats krijgen. Maar alles hangt af van welke ondergrond en groeimogelijkheden ze krijgen. Dat bepaalt of ze volledig volgroeide reuzen of bonsais worden.”