Hoe de witte schutters elkaar inspireren: van Utoya naar Christchurch naar El Paso

‘Ik steun de schutter van Christchurch en zijn manifest.’ Met zijn openingszin laat de 21-jarige alt-rightterrorist er geen misverstand over bestaan dat hij het voorbeeld volgt van de Australische Brenton Tarrant, die in maart 51 moslims doodschoot in Nieuw-Zeeland. Daarmee plaatst Crusius zich in een groeiende reeks witte mannen die racistische aanslagen plegen, geïnspireerd door een Franse samenzweringstheorie over ‘omvolking’.

De manifestschrijver waarschuwt dat de witte bevolking van de Verenigde Staten wordt ‘vervangen’ door de latino’s. Hij schrijft daarbij dat hij niet door de retoriek van Donald Trump is aangejaagd, maar dat zijn ideologie al ‘meerdere jaren onveranderd is’. 

In zijn duistere wereldbeeld blijkt ook ruimte voor zorgen over milieuvervuiling. Hij hekelt grote bedrijven die eraan bijdragen. ‘Die bedrijven houden ook van immigratie, want hoe meer mensen, hoe groter hun afzetmarkt.’ Mogelijk pleegde hij zijn aanslag daarom in een filiaal van de beursgenoteerde supermarktketen Walmart, gelegen in El Paso, aan de grens van Mexico. 

De politie onderzoekt nog of het manifest inderdaad afkomstig is van de dader, maar die kans is groot. Zo toonde het journalistieke platform Bellingcat aan dat het bericht onder naam van Crusius al op internet was geplaatst voordat berichten over de aanslag in de media circuleerden.

Crusius is de tweede aanslagpleger die zich laat inspireren door het bloedbad in Christchurch. In april opende een 19-jarige man het vuur bij een synagoge in Poway, Californië, waarbij één dode viel. Ook hij liet een manifest achter dat verwees naar de Australische schutter. Brenton Tarrant schreef op zijn beurt weer te zijn geïnspireerd door de Noorse terrorist Anders Breivik, die in 2011 bijna tachtig mensen om het leven bracht.

Complottheorie

Wat als een rode draad door de aanslagen loopt, is de rechts-extremistische complottheorie dat linkse elites bewust aan zouden sturen op massa-immigratie. Daardoor zou de witte beschaving worden ‘vervangen’ door niet-Europese volkeren. De theorie staat ook wel bekend als the great replacement, en werd vooral bekend doordat de Franse nationalistische schrijver Renaud Camus er in 2011 een boek aan wijdde. Tarrant vernoemde er zijn manifest naar.

De great replacement-theorie is de afgelopen jaren door zowel alt-right als de extreem-rechtse Identitaire Beweging omarmd. Hij verspreidt zich in toenemende mate via social media en kent vele varianten, afhankelijk van de context. Uit onderzoek van het tijdschrift Time bleek dat in 2018 bijna 330 duizend tweets zijn gewijd aan de theorie, een verdriedubbeling ten opzichte van 2014. Het verhaal over de demografische omwenteling is internationaal bijna gemeengoed geworden onder rechts-nationalistische politieke partijen.

Crusius schrijft tot zijn daad te zijn gekomen nadat hij The Great Replacement had gelezen (wat overigens zowel het manifest van Tarrant als het boek van Camus zou kunnen zijn). Hij is ervan overtuigd dat de Democraten een ‘politieke coup’ voorbereiden door zoveel mogelijk Latijns-Amerikaanse migranten het land binnen te laten, op wiens stem ze dan zouden kunnen rekenen. ‘Ik verdedig gewoon mijn land tegen deze culturele en etnische vervanging’.

Zelfmedelijden

Naast de xenofobie vallen de woede en het zelfmedelijden op, waarmee de manifesten van de relatief jonge witte daders stuk voor stuk zijn doordrenkt. Het leven lijkt te worden bezien vanuit een gevoel van slachtofferschap en onmacht, overdonderd door abstracte samenzweringen en ‘invasies’ van migranten. In de donkere krochten van het internet, zoals de beruchte forums 8chan en 4chan, vinden de mannen herkenning en moedigen ze elkaar aan de strijd voort te zetten. Daar vindt in de anonimiteit de radicalisering plaats.

Crusius schreef enkele jaren geleden op zijn LinkedIn-profiel dat hij ‘niet echt gemotiveerd was om iets meer te doen dan nodig is om rond te komen’. Hij zou wel zien welke carrière opdook, ‘meewaaien met de wind’. De teleurstellingen die daarop volgden druipen van het nu gepubliceerde pamflet af. Crusius beklaagt zich over zijn generatie van ‘overgekwalificeerde studenten met een studieschuld, die slechte en onbevredigende banen hebben’. Zo ook Crusius, lijkt het. ‘Mijn hele leven heb ik me voorbereid op een toekomst die niet bestaat.’