Het klimaat is geen goed nieuw ‘groot verhaal’
Prikkelende opinies op een dag dat u er tijd voor heeft: de Volkskrant presenteert elke zondag een bijdrage van een vaste club auteurs. Vandaag historicus Willem Melching, die betoogt dat het ‘klimaatverhaal’ in het gezicht van traditionele politici zal ontploffen.
Tot 1990 haalden de ‘staatsdragende’ partijen in West-Europa zo’n 80 procent van de stemmen. Het geheim achter deze stabiliteit was een ‘groot verhaal’. Dit verhaal bestond enerzijds uit de wederopbouw en anderzijds uit angst voor de Sovjet-Unie. Maar van dat ‘grote verhaal’ is sinds de val van de Muur en de ondergang van de Sovjet-Unie niet veel meer over. Ook is er van die brede electorale steun nog maar weinig over. Willen politici hun hachje redden dan zullen ze dus op zoek moeten gaan naar een nieuw ‘groot verhaal’.
De economische groei ging na 1990 met de gebruikelijke horten en stoten wel door, maar het ideologische bindweefsel van de Koude Oorlog is weggevallen. Voor de ideologische en militaire dreiging van de Sovjet-Unie kwam niets in de plaats. Dat vacuüm leidde tot de kaalslag van de traditionele partijen.
Nieuw vijandsbeeld
De les uit de Koude Oorlog was dat een gemeenschappelijke vijand de onderlinge solidariteit versterkt. Populistische politici hadden dit al eerder begrepen. Zij creëerden een eigen, nieuw vijandsbeeld. De kosmopolitische elites met hun voorkeur voor migratie, diversiteit, Europa en de Euro hebben ‘het volk’ in de steek gelaten. De populisten willen terug naar de overzichtelijke wereld van de Koude Oorlog.
Dit populistische ‘grote verhaal’ is nostalgisch gekleurd en in de dagelijkse praktijk weinig bruikbaar. Maar dat mag de electorale pret niet drukken. Populisten doen het goed in verkiezingen en zitten in een aantal landen zelfs in de regering.
Het politieke establishment moet daar iets tegenoverstellen. Sinds 1990 hebben ze verschillende scenario’s geprobeerd. Het neo-liberale ‘afschudden van de ideologische veren’ was in ieder geval niet de goede weg. Zonder ideologische veren zagen de politici eruit als mottige kippen uit een legbatterij. Van de trotse (rode) haantjes bleef zonder ideologie wel heel weinig over. Daarna kwam er de politiek van de nieuwe verzuiling in de vorm van multi-culturalisme en diversiteit. Maar daarvan zijn de kiezers echt niet gediend. Deze koers leidde zelfs tot de zelfvernietiging van de Europese sociaaldemocratie.
Onzichtbare vijand
Maar nu hebben de traditionele politici een nieuwe vijand gevonden: de klimaatverandering! De gretigheid waarmee zij zich op het klimaat storten laat de wanhoop zien waarmee ze op zoek zijn naar een nieuw ‘groot verhaal’. Niets minder dan het voortbestaan van de wereld staat op het spel. Dat overtreft in urgentie zelfs het dreigende nucleaire Armageddon van de Koude Oorlog. Met een dergelijk schrikbeeld moet het toch lukken het electoraat te disciplineren en weer achter de gevestigde partijen te krijgen.
Het is gênant om te zien hoe figuren als Merkel en Macron zich proberen in te likken bij stakende scholieren. Ursula von der Leyen, de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, heeft het klimaat tot centraal thema verheven. Ze beseft heel goed dat het traditionele verhaal vol verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust weinig geloofwaardig was. Dan liever het klimaat!
Maar deze strategie zal in het gezicht van de politici ontploffen. Want er is een groot verschil met de gemeenschappelijke angst uit de Koude Oorlog. Destijds was de vijand zichtbaar en op gezette tijden deed de Sovjet-Unie iets agressiefs, waardoor iedereen weer bij de les was. Maar nu is de vijand onzichtbaar, zijn de maatregelen uitzonderlijk kostbaar en is het resultaat pas over 15 of 30 jaar (wellicht) meetbaar. Met zulke abstracte en dure maatregelen heeft de kiezer geen geduld. Zeker niet wanneer ook nog de eigen levenswijze in gevaar komt. De meeste mensen zullen heus niet vrijwillig afstand doen van automobiliteit, goedkope vliegreizen en betaalbaar voedsel in de winkels.
Stalinistische agitprop
Verontrustend is dat de politici bereid zijn om de elementaire regels van de democratie aan hun laars te lappen. Zonder democratisch gelegitimeerd overleg worden burgers geconfronteerd met voldongen feiten en enorme kosten. Wie kritische kanttekeningen bij dat beleid plaatst, wordt weggezet als ‘klimaatontkenner’. De associatie met ‘Holocaust-ontkenner’ is daarbij net zo opzettelijk als smakeloos.
Typerend is het stukje van voormalig PvdA-politicus Diederik Samson. Daarin voorspelt hij een overwinning voor de klimaatpolitiek op 25 maart 2027. Zijn kinderlijk enthousiasme voor productiecijfers – ‘honderd vierkante kilometer zonnepaneel per maand’– vertoont pijnlijke overeenkomsten met de stalinistische agitprop uit de jaren dertig. Dat hij China als groot voorbeeld neemt, is typerend voor de minachting van de klimaatredders voor de democratie. In China, daar weten ze tenminste van doorpakken! Niks geen lastige inspraakavonden, kijk maar naar Hongkong!
De potsierlijke precisie waarmee Samson de toekomst voorspelt, maakt duidelijk dat hij van de taaiheid van politieke processen heel weinig heeft begrepen. Het deed mij denken aan Chroesjtsjov, die begin jaren zestig voorspelde dat het kapitalisme in het najaar 1980 ten onder zou gaan. Van de Sovjet-Unie is al heel lang niets meer vernomen. Ik ben erg benieuwd hoe het klimaatbeleid er in 2027 voorstaat.
Willem Melching is historicus.