Dat ene woord krijgt de vader van Boris Johnson niet over zijn lippen: trots

Stanley Johnson zag deze week zijn oudste zoon Boris het hoogst haalbare bereiken: als premier van het Verenigd Koninkrijk in de voetsporen treden van illustere voorgangers als Thatcher, Churchill, Gladstone en Lloyd George. Maar hij krijgt dat ene woord maar niet over zijn lippen: trots.

Hoe kijkt Stanley Johnson (78) terug op deze week? „Het was bijzonder. Er zijn niet veel vaders die hun zoon premier hebben zien worden. De vader van Tony Blair was erbij. De vader van David Cameron leefde nog. Maar Lord Randolph Churchill was al lang dood toen Winston premier werd. Bij William Gladstone hetzelfde.”

Een dag nadat Boris Johnson (55) knikte naar koningin Elizabeth op Buckingham Palace en daarmee haar veertiende premier werd, ontbijt Stanley met een paar Europese journalisten in een restaurant in Londen. Hij bestelt roerei met Indiase kruiden, maar raakt het gerecht nauwelijks aan. Er is te veel te zeggen.

Het was ook een week vol ironie, vervolgt hij zijn verhaal. Ironisch? „Ja, een Grieks woord”, zegt Johnson. De gelijkenis tussen vader en zoon is groot. Soms is het alsof Stanley eigenlijk Boris is die zijn pasfoto heeft laten bewerken door die Russische app die ouderdom nabootst. Warrig haar. Overhemd uit zijn broek. De knoopjes van zijn hemdsmouwen zitten los. Zijn jasje hangt op half zeven over de rugleuning van zijn stoel. En net als Boris heeft Stanley de neiging te praten in lange anekdotes die alle kanten op schieten.

Om uit te leggen wat er ironisch was aan de week, gaat Stanley bijna vijftig jaar terug in de tijd. „Ik was begin jaren zeventig een van de eerste, in ieder geval een van de eerste twintig, Britten die voor de Europese Commissie ging werken na Britse toetreding. Ik werd chef van de afdeling milieuzaken. In het Duits heette die functie Abteilungsleiter. Soms noemde ik mijzelf Abteilungsleiterführer. Ik had toen grote moeite met een Duitser die voor mij werkte. Hij kwam nooit opdagen op kantoor en als ik naar zijn huis belde zei zijn vrouw dat hij in de badkamer zat. Wat bleek? De man was overdag een zwembad in zijn tuin aan het aanleggen en werkte ’s avonds.”

Als schrijver, televisiebekendheid, milieu-activist, oud-ambtenaar en oud-politicus is Stanley gewend te praten en hij gaat ervan uit dat men aan zijn lippen hangt. Je moet verbaal sjorren om hem bij zijn rode draad te krijgen. Ironie dus?

Lees ook Johnson wervelt richting No Deal-Brexit

Johnson: „Om de Britse toetreding tot de Europese Gemeenschap veilig te stellen, had de Conservatieve premier Ted Heath in 1972 steun nodig van Labour-politici in het Lagerhuis. Zij verlangden dat Europa een gezamenlijk milieubeleid ging voeren. Dat kwam er en dat is een belangrijk deel van mijn werkende leven geworden. En nu wordt Boris de premier die ons laat uittreden. Dat vind ik ironisch.”

Crocodile Club

Een andere manier om hetzelfde te zeggen, is dat Boris premier is geworden door te beloven het levenswerk van zijn vader te slopen. Premier Johnson gelooft niet dat 28 landen echt bereid zijn een deel van hun soevereiniteit op te geven om op het wereldtoneel gezamenlijk sterker te staan. Vader Johnson gelooft dat wel. Hij was decennialang een overtuigd federalist – dus vóór het afstaan van zoveel mogelijk nationale bevoegdheden aan Brussel. Nog steeds noemt hij Altiero Spinelli (1907-1986) zijn grote politieke voorbeeld. Deze Italiaanse politicus werd als jonge communist vastgezet door Benito Mussolini. In 1941 riep hij vanuit de gevangenis in een manifest op tot de stichting van een federaal Europa, als enige manier om nieuwe oorlogen te voorkomen – een ideaal waar Boris en de Brexiteers de rillingen van krijgen.

Lees ook Johnson miskent wat Churchill wist: de eilandnatie kan het niet alleen

Toen Stanley Johnson in het Europees Parlement zat, trok hij met Spinelli op. Hij maakte deel uit van zijn Crocodile Club, een verbond van gedreven federalisten, vernoemd naar een duur Straatsburgs restaurant.

Nog steeds ziet Stanley de voordelen van integratie om samen sterker te staan. Hij begint over het klimaatakkoord van Parijs. De EU speelde daarbij een grotere rol dan de afzonderlijke lidstaten hadden kunnen doen, zegt vader Johnson. „Dat werkt. Tegelijk heeft een meerderheid van de Britten, 17,4 miljoen mensen, gezegd dat we moeten vertrekken. Daar moeten we naar luisteren.”

Vox populi, vox dei: de stem van het volk is de stem van God, aldus Stanley Johnson. Maar de Brexit-stem is meer dan een bovennatuurlijke ingreep. Het is het gevolg van toenemende Britse euroscepsis in de afgelopen decennia – ook gevoed door de verslaggeving van Boris Johnson als correspondent in Brussel, begin jaren negentig. Stanley Johnson: „Onzin. Ik zat in die tijd in het Europees Parlement. De meeste Brusselse journalisten gingen naar de persconferenties van de Commissie en schreven die berichten braaf over in hun kranten, want ze geloofden zelf maar wat graag in het Europese ideaal. Ik denk dat het goed is dat Boris de boel opschudde. Ja, hij dikte het soms aan, maar zijn kritische kijk op integratie was scherp en vernieuwend.”

Kennedy en Kardashian tegelijk

De Johnsons zijn publiek bezit. Stanley, dochter Rachel, journalist, commentator en opiniemaker en zoon Jo, politicus, waren tegen de Brexit ten tijde van het referendum in 2016. Jo Johnson was zo overtuigd van de noodzaak van een tweede referendum om uittreden te voorkomen, dat hij in november vorig jaar ontslag nam als staatssecretaris in de regering van premier May. Maar nu Boris zijn premierschap heeft verbonden aan de Brexit, lijkt de rest van de familie te schuiven. Premier Johnson heeft zijn jongere broer Jo weer een post gegeven in zijn regering – hij wordt als staatssecretaris verantwoordelijk voor zowel hoger onderwijs en wetenschap als voor innovatie en het bedrijfsleven. Omdat het een zware post is, mag hij van Johnson ook wekelijks bij de ministerraad aanwezig zijn. Iedereen weet: bewindspersonen die Johnson willen dienen, moeten in het uiterste geval bereid zijn een No-Deal Brexit uit te voeren.

De talrijke familietwisten en -ruzies zijn voer voor de kranten, zeker niet alleen voor de tabloids. De Johnsons zouden geen idealen hebben. Ze zouden de machtshonger van de Kennedy’s paren aan de mediageilheid van de Kardashians.

Kolder, zegt Stanley Johnson. Kan hij er iets aan doen dat zijn kinderen nu komen bovendrijven in allerlei publieke functies? Hij was als vader gewoon veeleisend. „Stuur ze naar de beste scholen, dan komen ze op de beste universiteiten en krijgen ze de beste banen.” Hij haalt zijn schouders op. „Het idee dat wij een clan met een agenda zijn, is zwaar overdreven. Iedereen heeft het zo druk dat er amper tijd is om bij elkaar te komen op mijn boerderij.”

Stanley Johnson was hard voor zijn kinderen. Hij vond het geen punt hen op jonge leeftijd naar kostscholen te sturen. „Het idee dat ik de beste persoon zou zijn om hen te onderwijzen, vind ik vreemd. Daar zijn professionals voor. De kinderen brachten tweederde van hun tijd door op school. Dat is normaal voor Britten van onze afkomst, die zien hun vader weinig. En in andere klassen is het niet wezenlijk anders. Daar zit de vader ’s avonds waarschijnlijk in de pub.”

Solidair met de Britten

Stanley Johnson mag zich afzijdig hebben gehouden in de opvoeding, hij grapt wel dat hij nu First Father is, naar Amerikaans gebruik om familieleden van de president te betrekken in de pikorde van de natie. Hij zegt dat hij met Europese journalisten wil praten omdat hij zich stoort aan de toon van de berichtgeving over Boris. Er wordt te veel over het karakter van zijn zoon geschreven. „Waar het om gaat is dat de EU haar poot stijf houdt, waardoor premier Johnson straks niet anders kan dan afstevenen op een Brexit zonder akkoord.”

Stanley Johnson stelt een compromis voor. Na de Brexit blijven het Verenigd Koninkrijk en de EU zonder extra rompslomp handel drijven met elkaar. De netelige kwestie van de Iers/Noord-Ierse grens wordt geparkeerd. „Daar kun je over een paar jaar over praten, als we bezig zijn een permanente handelsdeal te regelen”, zegt hij. In ruil betalen de Britten wel de eindafrekening van 39 miljard pond aan Brussel. „Dat is fair. Het is tijd dat mensen in Amsterdam en Den Haag de straat op gaan voor de Britten, dat er wat solidariteit met de Britten getoond wordt.”

Hij kijkt serieus. Even. Dan bedenkt hij dat de rol van spreekbuis hem eigenlijk niet past. „Daar worstel ik mee. Ik vind de Japanse walvisjacht verschrikkelijk. Kan ik dat zeggen als Boris zaken doet met premier Shinzo Abe?”

Uitgebreid zet Stanley Johnson zijn kijk op de wereldeconomie uiteen. Bevolkingsgroei en doorgeschoten consumptie verwoesten de planeet, zegt de vader van zes. Hoe meer mensen er zijn, hoe harder de economie groeit, hoe meer er geconsumeerd en weggegooid wordt, betoogt hij. „Experts voorspellen economische puinhopen als een No Deal-Brexit doorgaat. Daar geloof ik weinig van, want we zullen voorbereid zijn, net zoals we in 1940 voorbereid waren op de oorlog. Maar mocht het toch kloppen en mocht de Britse economie door de Brexit waanzinnig hard klappen, dan zal dat een zegen zijn voor het milieu.”

Klaarblijkelijk is Stanley Johnson eruit. Hij gaat het zijn zoon, de premier die optimisme predikt en voorspoed na de Brexit belooft, de komende jaren niet makkelijk maken.