In 1998 gaat een website online die melding maakt van de vermissing van de drie Amerikaanse studenten Heather Donahue, Joshua Leonard en Michael Williams. Voor een onderzoek naar de mythe van de Blair Witch trokken ze vier jaar eerder de bossen van Maryland in, om nooit meer terug te keren.
Op de website staan onder meer flarden uit het dagboek van Donahue, foto's die door de politie zijn vrijgegeven en interviews met dorpelingen die over de heks praten. Met geen woord wordt er op de website over een film gerept. Niet veel later verschijnt een documentaire over het drietal en hun poging de mythe te doorgronden, die onder meer door MTV wordt uitgezonden.
'De film kostte een schijntje'
Zowel de website als de documentaire is fictief. Die zijn onderdeel van de extreem effectieve virale marketing waarmee de horrorfilm in 1999 uitgebracht wordt. The Blair Witch Project wordt een hit. Een sensatie, gezien de opnamekosten op slechts 60.000 dollar (bijna 54.000 euro) worden geschat en de film wereldwijd 250 miljoen oplevert.
"Het maakproces was heel low budget, dat klopt", zegt filmjournalist en horrorkenner Barend de Voogd. "Er verschenen destijds artikelen waarin de film genoemd werd om uiteen te zetten dat het tussen al die blockbusters mogelijk was met weinig geld succes te behalen. Het leek een duwtje in de rug van de kleine filmmaker die met beperkt budget zijn idee moest uitwerken."
Maar de film dankt zijn succes voor een groot deel wel degelijk aan financiering en is eerder een uitzondering op de regel, stelt De Voogd: "Nadat Artisan tijdens het Sundance Film Festival de distributierechten had gekocht, stopte het bedrijf veel geld in de marketingcampagne. Tijdens het filmfestival van Cannes werd er bijvoorbeeld een groot feest in een soort nepbos georganiseerd."
Daarnaast besteedde Artisan 0,5 miljoen dollar aan de nabewerking van de film.
'The Blair Witch Project is een horrorfilm'
Aan het einde van de jaren negentig is de populariteit van horrorfilms tanende. Het publiek kijkt liever naar Star Wars: Episode 1, Toy Story 2 of The Matrix.
"The Blair Witch Project verscheen in een tijd waarin het genre op zijn retour was", zegt De Voogd. "Slasherfilms waren uitgewerkt. Wes Craven had succes met Scream, maar dat was een parodie op horror. Het werd niet echt meer serieus genomen." Dat The Blair Witch Project desondanks een triomf werd, voedt de mythevorming.
Maar volgens Peter Verstraten, docent aan de Universiteit van Leiden en onder meer gespecialiseerd in psychoanalyse en cinematografie, kan het succes van de film eenvoudig losgetrokken worden van het genre. "De extra dimensie in The Blair Witch Project ontstond niet doordat het een horrorfilm was. Het was een pseudodocumentaire die de vraag opwierp of dit nou echt was of niet. Die twijfel maakte van de film een sensatie", aldus Verstraten.
'Film was uniek en zette een nieuw filmgenre in gang'
The Blair Witch Project drijft op korrelige beelden die zijn gemaakt met goedkope camera's. De kijker moet geloven dat hij naar found footage (gevonden beelden) kijkt. Een noviteit in 1999 en een nieuw filmgenre lijkt geboren. Maar volgens filmmaker en filmfestivalorganisator Jan Doense verlangt die momentopname meer nuance.
"In 1980 verscheen Cannibal Holocaust. De beruchte kannibalenfilm die zogenaamd was samengesteld uit teruggevonden beelden van een groep Amerikaanse studenten, die in de jungle op zoek ging naar inheemse stammen en nooit terugkeerde."
Bovendien gaan er jaren voorbij voordat Paranormal Activity (2007), REC (2007), Cloverfield (2008) en andere films die leentjebuur spelen bij The Blair Witch Project in de bioscoop verschijnen.
"Bijna niemand durfde het aan", verklaart De Voogd. "Zodra je bij het succes van The Blair Witch Project in de buurt kwam, ontstond de verdenking dat je aan het kopiëren was. Mensen hadden tijd nodig om te accepteren dat het een op zichzelf staand genre kon worden."
'Heks is bewust niet te zien om de film enger te maken'
Hoewel de film om de Blair Witch draait, is de heks in kwestie in geen enkele scène te zien. De trillende camerabeelden tijdens de actiescènes scheppen slechts de illusie dat iets of iemand de drie hoofdpersonen belaagt.
Volgens Victor Lamme, hoogleraar en hersenonderzoeker verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, ligt daarin ook het succes van de film besloten. "Alles wat je ziet, is een verzinsel van je brein. Er komt informatie binnen en je hersenen proberen daar chocola van te maken. Hoe minder je ziet, hoe meer fantasie en emotie worden losgelaten. Je loopt 's nachts door het park en je ziet naast een lantaarnpaal in de verte het silhouet van een enge man. Zo werkt visuele waarneming, je fantasie slaat op hol", aldus Lamme.
Verstraten bevestigt die conclusie. Volgens hem speelden de makers met de zogeheten off-screen ruimte. "Er bevindt zich iets buiten het kader, maar we zien het niet. Dat triggert de verbeelding. Daarnaast wordt onze angst in films opgewekt door geluid. In deze film hoor je de personages meer dan eens vragen: 'Wat was dat?' Als je iets hoort voordat je het ziet, is het vaak niet pluis."
Het idee dat van meet af aan vaststond dat de Blair Witch onzichtbaar zou blijven in de film klopt echter niet, zegt De Voogd. "De makers hebben later gezegd dat het vooral een kwestie van budget was. Als ze het geld gehad hadden, dan was de heks misschien wel te zien zijn geweest."
'Film was de doorbraak van actrice Heather Donahue'
Het is een iconische scène; Heather Donahue filmt zichzelf met trillende handen. De cameralens vangt alleen haar gezicht. Tranen glinsteren op haar wang, snot druipt vanuit haar neus naar haar bovenlip. Donahue richt zich fluisterend tot de moeders van Mike en Josh en haar eigen moeder en zegt: "Ik wil mijn excuses aanbieden. Ik was naïef. We gaan allemaal dood."
Van de drie hoofdrolspelers, die allemaal onder hun eigen naam acteren, steekt Donahue er met kop en schouders boven uit. Toch betekent de film niet haar doorbraak. Juist het grote succes, Donahue is dan 24 jaar oud, werkt verstikkend op haar. Wetende dat ze haar rol in The Blair Witch Project nooit zal overtreffen en de film voor altijd bovenaan haar cv zal prijken, verlaat ze in 2007 de acteerwereld.
NUjij: Uitgelichte reacties