Het werd in de afgelopen 2000 jaar nog nooit zo snel zoveel warmer
De reconstructie van de geschiedenis van het klimaat laat zien dat er in tweeduizend jaar uiteindelijk maar één extreem klimaattijdperk ontstond. En dat is het huidige.
Het tempo waarin de aarde opwarmt, heeft zijn weerga niet in de afgelopen tweeduizend jaar. Bovendien treft de huidige opwarming de gehele aarde. Eerdere warmere periodes, zoals rond het jaar 1000, waren regionale fenomenen.
Een grote groep voornamelijk Zwitserse wetenschappers publiceert in het vakblad Nature drie studies waarin ze het wereldwijde klimaat vanaf het begin van de jaartelling reconstrueren. Die geschiedenis wordt vaak in tijdperken ingedeeld, zoals de Kleine IJstijd en het Middeleeuwse klimaatoptimum. De tijdperken worden weer door sceptici aangehaald als bewijs voor hun stelling dat het klimaat veranderlijk is en de huidige opwarming niet uitzonderlijk zou zijn.
Maar hoe extreem waren die periodes? En betroffen ze ook de gehele wereld? En minstens zo belangrijk: waardoor week het klimaat af? Hoe groot was de natuurlijke variatie en wat was de rol van externe factoren zoals vulkaanuitbarstingen? Immers, om goed te kunnen voorspellen hoe het klimaat zich ontwikkelt is het zaak natuurlijke oorzaken te onderscheiden van de rol van de mens.
Voor hun reconstructie konden de Zwitsers nauwelijks gebruik maken van directe metingen. Die gaan veelal niet verder terug dan 1850. Maar ook aan boomringen is af te lezen hoe warm of nat een bepaald jaar was. En dat geldt ook voor ijskernen, koraalriffen of de sedimenten op de oceaanbodem. De onderzoekers beschikten over een bestand van honderden van dergelijke zogeheten proxy’s waarmee ze tweeduizend jaar terug konden kijken in de tijd, en dat voor de gehele wereld.
De eerste vraag die ze zich stelden, was welke tijdperken hun naam verdienden. Alleen het huidige, zo bleek. De Kleine IJstijd bijvoorbeeld zwierf over de aardbol. Het heerste in de vijftiende eeuw boven de Grote Oceaan, in de zeventiende in Europa en Noord-Amerika en in de negentiende eeuw in Azië en Afrika. Het Middeleeuwse klimaatoptimum bestreek nooit meer dan 40 procent van het aardoppervlak. Ook de warme periode in de Romeinse tijd en de daaropvolgende koude in de vroege middeleeuwen bleken lokale fenomenen.
Maar de huidige opwarming is ongekend en wereldwijd. Voor 98 procent van de gehele wereld geldt: het is nu warmer dan ooit in de afgelopen twintig eeuwen.
Pre-industriële tijdperk
In een tweede studie onderzochten ze waardoor het klimaat in het pre-industriële tijdperk is beïnvloed. Om natuurlijke schommelingen te neutraliseren groepeerden ze hun data in periodes van tien jaar of langer. Toen bleek dat de gemiddelde wereldtemperatuur aan het begin van de jaartelling op het niveau lag van die uit 1960, daarna gestaag daalde tot die rond 1850 ongeveer een halve graad lager lag. Om er in de afgelopen anderhalve eeuw weer een graad bij te krijgen.
De vulkanen kwamen als grootste factor uit de bus; het stof dat zij in de atmosfeer brengen, zorgt voor afkoeling. Ook de invloed van de mens – uitstoot van broeikasgassen door de landbouw – zagen ze terug. Maar dat was het ook. Een veranderende activiteit van de zon uitte zich niet in klimaatveranderingen.
De reconstructie komt vrij goed overeen met het beeld dat klimaatmodellen over de afgelopen tweeduizend jaar geven. Dat betekent dat we de natuurlijke factoren en schommelingen goed in de modellen hebben verwerkt, schrijven de Zwitsers. En dat die modellen goed in staat zijn te voorspellen hoe het klimaat zal veranderen.
Wat hen betreft blijft er nog één vraagstuk over. In de eerste helft van de negentiende eeuw waren er veel grote vulkaanuitbarstingen. Die van Tambora, op het Indonesische eiland Soembawa, is de beroemdste. De wereldtemperatuur zakte een halve graad, en het duurde enige decennia eer de vulkaandampen waren opgetrokken.
Het akkoord van Parijs, waarin is afgesproken de opwarming te beperken, gaat uit van een aardse temperatuur zonder menselijke invloed. Maar is 1850 daarvoor een goed ijkjaar? Of was de aarde toen extra gekoeld door al die vulkanen? De Zwitsers erkennen dat ze nog geen definitief antwoord op die vraag kunnen geven.
Lees ook:
Hoe je klimaatsceptici van repliek dient
Nu klimaat beleid begint te worden, slaat bij sommigen de twijfel toe. Zijn die maatregelen wel nodig? In dat debat hangt veel mist. Zeven klimaatmythes ontkracht
Lees hier alles over de uitzonderlijk hoge temperaturen van deze week.