De liefde van de Saoediër gaat door zijn benzinetank

Volgens het wahabisme, de religieuze staatsleer van Saoedi-Arabië, moeten moslims in alles een voorbeeld nemen aan de profeet Mohammed. Daarop geldt in de praktijk één grote uitzondering. De profeet reed ezel, paard of kameel. De Saoedi's bewegen zich liefst voort in een Jaguar of Range Rover.

De olieverslaving van Saoedi-Arabië is nergens zo zichtbaar als op het asfalt van de steden: een en al auto. In het land met 's werelds grootste olievoorraden is de benzine spotgoedkoop. Toen de prijs in januari werd verhoogd, was dat een schok voor de Saoedi's: ze moesten voortaan 21 eurocent per liter betalen in plaats van 14.

Hussien Abu Khalil, verkoper van Land Rover in de Auto Mall van de havenstad Jeddah, kijkt gepijnigd als hij hoort wat in Nederland de benzineprijs is. 'Oh mijn God...', verzucht hij.

Hoofdschuddend aait Khalil de bumper van een kobaltblauwe Range Rover SVR, een droomwagen van 650 duizend rial (160 duizend euro). 'Ongelooflijk, van 0 naar 100 kilometer in 4,9 seconden', prijst hij het woestijnbeest aan. 'En oersterk. Een domme klant reed op een testritje met 120 per uur tegen een boom. De man had geen schrammetje.'

Op Tahlia, de drukste winkelavenue van Jeddah, verdrijven jonge automobilisten elk weekend de verveling met stapvoets rondjes rijden. Buiten bij autodealer Saden al Araba drentelen een paar mannen kwijlend rond een toffeegroene Lamborghini van 2,25 miljoen rial (540 duizend euro). Zó rijk zijn ze niet, moeten ze met tegenzin toegeven.

Metro wordt wennen voor autoverslaafde inwoners Riyad

Zoiets als de hinder door de aanleg van de Noord-Zuidlijn, maar dan dertig keer erger: Riyad gaat op de schop. Op tal van plekken in de hoofdstad van Saoedi-Arabië belemmeren bouwputten en zandbergen de doorstroming van het verkeer. Dat is wennen, want de hoofdstad van Saoedi-Arabië was altijd geheel en al op de auto ingericht.

Van woestijncultuur naar autocultuur

De Saoedische steden zijn het domein van de automobilist. Een simpele 200 meter lopen van punt A naar punt B in het centrum van de hoofdstad Riyad is geen sinecure. Asfaltwegen en klaverbladen vol onafzienbare rijen auto's versperren de doorgang. Voetgangersbruggen zijn schaars. Openbaar vervoer is zo goed als afwezig in Saoedi-Arabië, binnen zowel als tussen steden. Snikhete zomers maken wandelen tot een helse opgave. De gemiddelde Saoedi gaat vanuit zijn airconditioned huis in zijn airconditioned auto naar zijn airconditioned kantoor.

De autocultuur is een product van weloverwogen beleid, schrijft Pascal Menoret in zijn boek Joyriding in Riyadh. Vanuit de woestijncultuur maakten de Saoedi's een halve eeuw geleden dankzij de oliedollars een reuzensprong naar de moderniteit, ook in stedenbouwkundig opzicht: strak, glimmend, protserig. Volgens de docent antropologie aan New York University in Abu Dhabi werden de tribale Saoedi's gedisciplineerd tot een stadsbevolking in een moderne kapitalistische omgeving. Een klasse van individuele consumenten. 'Riyad werd een gigantische buitenwijk, waar families ver weg van elkaar leefden. De stammen waren hun economische reden van bestaan kwijt.'

_{Tekst gaat verder onder de afbeelding.}

Deze nieuwe levensstijl 'creëert een samenleving van afhankelijke mensen', licht Menoret toe. Grond is gratis, werknemers eten uit de staatsruif. Het gebruik van de auto was min of meer gedwongen. 'Brede lanen leiden naar de plaatsen waar de machthebbers willen dat de mensen naartoe gaan: winkelcentrum, moskee of kantoor.'

Prinsen en zakenlieden hadden hier zakelijk belang bij. Onroerend goed werd een middel tot persoonlijke verrijking, evenals het importeren van auto's. 'De Saoedi's werden veroordeeld tot het aanbidden van de automobiel, geïmporteerd door machtige families', aldus Menoret.

IJzeren kleding

Zo werd de auto 'een tweede huid, de ijzeren kleding waarin mensen elkaar ontmoeten'. Dat wordt mooi verbeeld in de film Hajwalah van regisseur Rana Jarbou, in april vertoond op het Saudi Filmfestival in Dammam. De helft van de documentaire is geschoten vanuit een auto: Riyad gezien door het autoraam, het dagelijks perspectief van alle burgers. 'In het oude centrum van Riyad is nog interactie tussen buren', zegt Jarbou, die in Californië studeerde. 'Daar wordt soms nog gelopen. In het nieuwe Riyad niet. Dat is meer als Los Angeles.'

De andere helft van Jarbous film gaat over een fenomeen dat ook het hoofdthema vormt van Menorets boek Saudi drifting. Deze Saoedische vorm van joyriding (in het Arabisch hajwalah) ontstond in de jaren zeventig in Riyad, gelijk met de stadsuitbreiding.

Jonge, verveelde mannen uit de volkswijken verzamelen zich op bouwterreinen aan de stadsrand, waar ze met auto's ijzingwekkende stunts uitvoeren met snelheden tot 260 kilometer per uur. Scheuren op twee wielen, keihard remmen en dan 360 graden rondtollen. Regelmatig raken deelnemers en toeschouwers gewond, of erger.

Menoret ziet drifting als een verkapte vorm van politiek protest tegen een repressief systeem en tegen een opgelegde levensstijl. 'Het is niet zo dat de jongens op een ochtend denken: we gaan vandaag protesteren met de auto. Maar de dagelijkse confrontaties met de politie doen hen beseffen dat de staat tegen hen is.'

_{Tekst gaat verder onder de afbeelding.}

Op de Auto Mall in Jeddah valt van protest tegen die levensstijl niets te merken. Rond een plein langs de grote weg zijn de dealers van alle automerken verzameld. De 60-jarige zakenman Abdullah staat peinzend bij de Toyota's, het populairste merk in Saoedi-Arabië. Hij zoekt een auto voor een van zijn zoons. Zijn oog lijkt te vallen op een witte Corolla. 'Toyota heeft een goede inruilwaarde, heel belangrijk in dit land. Veel mensen willen elke twee jaar een andere auto.'

Abdullah heeft - heel normaal in Saoedi-Arabië - drie auto's: een Mazda 6, een Ford Explorer en een Nissan Extra. Ook zijn volwassen zoons hebben alle vier een auto. Zijn vier dochters moeten, samen met hun moeder, één auto delen.

Statement van rijkdom

Ook dat is normaal. Omdat vrouwen geen auto mogen rijden, moeten ze gebruikmaken van een privéchauffeur. Maar chauffeurs (meestal Aziaten) kosten al met al meer dan auto's, die in Saoedi-Arabië betrekkelijk goedkoop zijn. Filmer Rana Jarbou deed thuis met haar drie zussen wat alle zussen in Saoedi-Arabië voortdurend doen: kibbelen over het gebruik van de auto en de chauffeur.

Door het rijverbod voor vrouwen is de autocultuur in Saoedi-Arabië meer dan elders masculien. Maar vrouwen spelen bij de autokeuze wel degelijk een rol, zegt Nissan-verkoper Mohammad Khan. 'Vaak hakt de echtgenote de knoop door.' Waarbij ze, zegt Khan, vooral let op de gadgets, de extraatjes.

'Mannen kijken naar het acceleratievermogen. Hoe groter de motor, hoe beter.' Of nee, corrigeert hij zich: mannen letten vooral op de uitstraling: hoe duurder, hoe beter. 'Het gaat om status. Een auto is een statement van rijkdom. Als je een Lexus hebt, bén je een Lexus.'