Monica Lewinsky droeg jarenlang de schuld van de affaire. Tot nu

Even is er verwarring. The Clinton Affair? Klinkt bekend, ergens. Noemden we het niet anders?

Ja, we noemden het anders. Het schandaal dat de Verenigde Staten eind jaren 90 in zijn greep hield, ging het collectieve geheugen in als de Monica Lewinsky-affaire, vernoemd naar de vrouw die het allemaal zou hebben veroorzaakt. ‘Ex-stagiaire stort Clinton in diepe crisis’, kopte persbureau ANP op 22 januari 1998. De schuld voor wat er was gebeurd, werd grotendeels bij haar gelegd. Hoe had ze zich als 22-jarige durven opdringen aan die geweldige president? 

Het is veelzeggend dat de documentaire die de VPRO vanaf maandag zal uitzenden The Clinton Affair heet. Nu, ruim twintig jaar later, is de schijnwerper verplaatst. Niet zij staat in het licht, maar hij.

De zesdelige documentaire is een nauwgezette reconstructie van de gebeurtenissen tussen 1992 en 1999, vanaf de campagne voor de presidentsverkiezingen tot en met de afzettingsprocedure.

Als president zette Clinton zich hartstochtelijk in voor de vrouwenzaak. Hij was pro-abortus en benoemde vrouwen op belangrijke posities, zoals Ruth Bader Ginsburg bij het Hooggerechtshof. Zijn vrouw Hillary ging de boeken in als de eerste feministische first lady. Ze kreeg geen ceremoniële rol zoals haar voorgangers, maar was inhoudelijk betrokken bij het beleid. Met haar ‘all chicks staff’ nam ze haar intrek in de westvleugel van het Witte Huis, waar ook de bureaus van de president en zijn medewerkers staan.

Progressieve vrouwen waren dol op Clinton – en Clinton was dol op vrouwen, ook in zijn persoonlijke leven. En daardoor raakte hij al snel in de problemen.

‘Bimbovulkaan’

Tijdens de campagne van 1992 moest hij toegeven dat hij had gelogen over een affaire met Gennifer Flowers, later volgde de affaire met zijn stagiaire Monica Lewinsky. Maar er zijn ook vrouwen die hem beschuldigen van seksuele intimidatie en geweld: Paula Jones, Kathleen Willey en Juanita Broaddrick. Die laatste zegt zelfs in 1978 door hem verkracht te zijn. Nu worden hun beschuldigingen geloofwaardig geacht, vooral die van Broaddrick. “Ik geloof Juanita”, schreef Michelle Goldberg, columnist van The New York Times, twee jaar geleden. Richard Cohen van The Washington Post: “Ik dacht dat Broaddrick niet geloofwaardig was. Ik had het mis.”  In de jaren 90 waren hun verhalen vooral verdacht omdat de conservatieven er al snel mee aan de haal gingen. 

“De zoveelste uitbarsting van de bimbovulkaan”, schreef The Washington Post in 1994 over Paula Jones. Kamp Clinton benadrukte steeds dat de president het veel te druk had om te reageren op dit soort banale kwesties. “Ik ga weer aan het werk en verwaardig me er geen commentaar op”, zei Clinton zelf over de beschuldiging van Jones. Zijn advocaat benadrukte dat de president weg moest “vanwege belángrijke zaken”. Dat frame werd braaf gevolgd door de media. “Het presidentschap is al zwaar genoeg zonder zo’n rechtszaak aan je broek”, zei de ABC-nieuwslezer Sam Donaldson. Een interviewer vroeg Jones met bezorgd gezicht of ze de president “niet erg in verlegenheid bracht”.

Blauwe jurk 

Voor The Clinton Affair zijn meer dan vijftig hoofd- en bijrolspelers geïnterviewd. Jones, Willey, Broaddrick én Lewinsky. Maar ook Lewinsky’s familie, medewerkers van Clinton, politici, journalisten, advocaten en speciaal aanklager Kenneth Starr en zijn team. Grote afwezige is Linda Tripp, de vriendin die in het geheim hun telefoongesprekken opnam, evenals – uiteraard – de Clintons.

De zaak is om meerdere redenen het reconstrueren waard. Ruim twintig jaar later herinneren we ons vooral de blauwe jurk en Clintons ferme ontkenning: “I did not have sexual relations with that woman.” Maar achter de sensatie gaat een complex juridisch en politiek verhaal schuil: wat begon als een onderzoek naar een vastgoedzaak, resulteerde wonderlijk genoeg in een rapport waarin het woord seks 584 keer voorkwam. 

Amerikaanse politiek

Ook is de reconstructie een goede bijsluiter voor de hedendaagse Amerikaanse politiek. In het tijdperk Clinton is de polarisatie ontstaan, de loopgravenoorlog tussen Republikeinen en Democraten die tot op de dag van vandaag voortduurt. In 1998 noemde Hillary Clinton de aanval op haar man een ‘rechtse samenzwering’. Ze werd uitgelachen, maar had eigenlijk gelijk. Leden van The Federalist Society, een invloedrijke organisatie van rechtse juristen, werkten in het geheim mee aan de zaak-Paula Jones, die weer tot de zaak-Lewinsky leidde. Wie dat zoal waren? Ann Coulter, Brett Kavanaugh en George Conway, de man van Trump-adviseur Kellyanne Conway. 

Het schandaal markeerde de doorbraak van internet als nieuwsbron. Newsweek, een opinietijdschrift, was eigenlijk de eerste die het nieuws over de affaire tussen Lewinsky en Clinton kon brengen. Op het laatste moment werd het verhaal niet gepubliceerd. Daarop stapte een bron naar The Drudge Report, een conservatieve site. En die publiceerde wel. Ook het rapport van Starr, vol met intieme details, werd onder het mom van transparantie online geplaatst. “Dit is net zo’n bepalend moment voor het internet als de moord op JFK was voor de televisie”, merkte een journalist op tijdens de redactievergadering van de LA Times.

Rehabilitatie

Boven alles is The Clinton Affair het slotstuk van de rehabilitatie van Monica Lewinsky. Die begon in 2014, toen ze in Vanity Fair een essay publiceerde met de kop ‘Shame and Survival’, schaamte en overleven. Ze hield de wereld een spiegel voor. “In 1998, toen het nieuws over mijn affaire met Bill Clinton bekend werd, was ik waarschijnlijk de meest vernederde persoon ter wereld.”

Ze beschreef hoe het haar sindsdien was vergaan. Haar vrienden trouwden en kregen kinderen, maar zij bleef altijd ‘that woman’. Tien jaar hield ze zich stil, hopend op vergetelheid, maar ze werd nog elke dag herkend. Haar naam dook telkens weer op, in krantenartikelen en popliedjes. Miley Cyrus persifleerde haar in een twerkact. “Het is me nooit gelukt de schaduw van die eerste indruk te ontvluchten.”

Lewinsky wist dat er weer een nieuwe publiciteitsgolf zou volgen op het moment dat Hillary Clinton zich kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen van 2016. En dus besloot ze de regie over haar verhaal terug te pakken. “We zullen zien of dit me duur komt te staan”, merkte ze nog op, maar het had juist een positieve uitwerking. De wereld las het essay met het schaamrood op de kaken. Komieken die jarenlang denigrerende grappen hadden gemaakt, kwamen tot inkeer. “Ik voel me schuldig”, zei Bill Maher in zijn programma.

Ze zette zich in tegen pesten, hield een TED Talk die al 15 miljoen keer is bekeken en publiceerde meerdere stukken in Vanity Fair over de affaire, allemaal goed geschreven, bedachtzaam, zelfkritisch en hier en daar geestig. 

Zwijgen en spreken

Ze besloot mee te werken aan The Clinton Affair  “omdat het tijd is dat vrouwen hun verhalen in hun eigen woorden vertellen”. Regisseur Blair Foster had haar erop gewezen dat bijna alle boeken over de afzettingsprocedure van Clinton zijn geschreven door mannen. Deze documentaire is in grote meerderheid door vrouwen gemaakt. Een prettige gedachte, vond Lewinsky. Ze haalde een citaat aan van de dichter Muriel Rukeyser, zinnen die ook veel opdoken in het kader van #MeToo: ‘Wat zou er gebeuren als één vrouw de waarheid over haar leven vertelde? De wereld zou openbarsten.’ 

De geschiedenis van Lewinsky is er inderdaad een van zwijgen en spreken. Die twee zijn bepalend geweest voor de indruk die het publiek van haar kreeg. 

Ze raakte in grote problemen door vriendin en collega Linda Tripp in vertrouwen alles over de affaire te vertellen. Tripp walgde van Clinton en besloot de gesprekken op te nemen om hem te ontmaskeren. Toen het nieuws over de relatie bekend werd, brak de lange periode van zwijgen aan. Lewinsky moest zich stilhouden in ruil voor immuniteit van rechtsvervolging. Om Clinton te beschermen had ze aanvankelijk een valse verklaring afgelegd. Die gaf speciaal aanklager Kenneth Starr een stok om mee te slaan en haar te overtuigen mee te werken aan het onderzoek tegen de president. 

Bekend is dat de Clintons privédetectives lieten spitten in het seksuele verleden van de minnaressen en vrouwen die Bill beschuldigden, om die informatie vervolgens naar de pers te lekken. Niet duidelijk is in hoeverre dit ook bij Lewinsky gebeurde. Wel wisten medewerkers van Clinton haar succesvol neer te zetten als labiele stalker. Al snel trad haar oud-docent Andy Bleiler naar voren, met wie ze een affaire had gehad. Hij vertelde erover in een speciaal belegde persconferentie, zijn vrouw plechtig aan zijn zijde. “Ze is geobsedeerd door seks”, voegde hun advocaat toe.

Slutshaming 

“Dat was het begin van de slutshaming”, zegt Lewinsky in The Clinton Affair. Wat kon zij daartegenover stellen? Niets. Door die stilte kon er van alles op haar worden geprojecteerd. Talkshowpresentatoren maakten grove grappen over seks, in cartoons hielden journalisten microfoons in de vorm van penissen voor haar mond. “Er wordt gesuggereerd dat ze wellicht een beetje onnozel is”, zei Donaldson. 

Vrijwel niemand nam het eind jaren 90 voor haar op, zelfs feministen niet. In het beste geval hielden die zich stil om hun geliefde president niet te offeren, in het slechtste geval deden ze enthousiast mee aan de slutshaming. “Hij moet al de hele dag in control en intelligent zijn”, zei journalist Marisa Bowe tegen The New York Observer. “Ook zijn vrouw is heel intelligent en in control. Dan snap ik wel dat je kiest voor domme seks in het Oval Office met een niet zo’n snuggere vrouw.”

In de documentaire vertelt Lewinsky hoe die periode voor haar was. Ze hield zich met haar moeder schuil in haar appartement in het Watergate-gebouw, dat permanent was omsingeld door de pers. “De gordijnen waren dicht, we hadden geen besef van tijd.” Bellen ging niet, want de telefoons zouden waarschijnlijk worden afgetapt. “Ik had geen contact met de buitenwereld. Mijn enige bronnen waren mijn advocaten en het nieuws.”

Het is – zeker in dit huidige communicatietijdperk – bevreemdend om te horen hoe alleen ze er voor stond. Haar naam domineerde wereldwijd alle journaals en kranten, maar ze had geen woordvoerder. Ook haar advocaten kwamen daar nauwelijks aan toe, “want die waren druk bezig me uit de gevangenis te houden”. 

Femme fatale 

Ze ging domme dingen doen. Zo stemde ze in met een glamourshoot in Vanity Fair. Als een bruinharige Marilyn Monroe – diamanten in de oren, haar in de krul – sierde ze de pagina’s van het blad. Geïnterviewd werd ze niet, want ze zweeg nog altijd. Het begeleidende tekstje vergeleek haar met Helena van Troje, Cleopatra en Camilla Parker Bowles, vrouwen die zo’n indruk maakten op een machtige man “dat ze de geschiedenis veranderden”. De shoot bevestigde het beeld van een femme fatale, iemand bij wie je beter uit de buurt kon blijven. Goede adviseurs ontbraken blijkbaar.

Op 11 september 1998 verscheen het onderzoeksrapport van Starr online. Het bleek gedetailleerd en extreem expliciet. Dat moest wel, zegt de speciaal aanklager in The Clinton Affair, omdat de president een definitiekwestie van seks had gemaakt. Om te bewijzen dat er wel degelijk iets was gebeurd, moest het zo gedetailleerd mogelijk. Vrijwel ongelezen besloot het Huis van Afgevaardigden het rapport online te gooien. Lewinsky zag de pagina’s tergend traag op haar scherm verschijnen, zoals dat destijds ging op internet. “Het besef dat iedereen dit kon lezen was verschrikkelijk”, zegt ze in de documentaire. “Ik vond het erg voor mijn familie, voor mevrouw Clinton en Chelsea. Het was zo meedogenloos.”

Het rapport had een totaal verschillende uitwerking op de beeldvorming van Clinton enerzijds, en Lewinsky anderzijds. Met hem voelde het publiek mee: je zal maar president zijn en dat al die intieme details zo op straat komen te liggen. Bij haar bevestigde het rapport wat mensen toch al dachten te weten. Dat ze een sloerie was.

Pingpongbal

In Monica in Black and White, een HBO-documentaire die verscheen toen haar zwijgplicht afliep in 2002, zei Lewinsky dat ze als een pingpongbal heen en weer werd geslagen tussen het onderzoeksteam van Starr (en daarmee de Republikeinen) en de Clintons. “Geen van de partijen voelde zich betrokken bij mij.”

Interessant is om die documentaire nu nog eens opnieuw te bekijken (dat kan op YouTube). Het opzet was als dat van College Tour: Lewinsky zat op een podium, studenten en andere geïnteresseerden mochten haar alles vragen. De eerste vraag was meteen illustratief voor het beeld dat destijds van haar bestond. “U heeft best een hoge prijs betaald voor de roem”, zei een vrouw. “Zou u er weer voor kiezen?” Ze had er niet voor gekozen, antwoordde Lewinsky. “Ik zou er alles voor over hebben om weer anoniem door het leven te kunnen.”

Opvallend is hoe moraliserend de vragen veelal waren, en hoe weinig nieuwsgierig. Voel je je niet ontzettend schuldig naar zijn vrouw toe? Vind je het niet ongepast om zo’n relatie aan te gaan? Voel je je verantwoordelijk voor wat er is gebeurd? Zeker, zei Lewinsky steeds, maar ze benadrukte dat hij ook een belangrijke rol speelde. “Hij was president. Dat betekent dat er de hele dag mensen om hem heen zijn. De enige manier waarop die weggaan, is als hij ze dat opdraagt.”

De boodschap resoneerde nauwelijks. Terwijl ze voor het eerst haar verhaal deed, verweet een man haar de boel ‘te spinnen’. Een ander vroeg grinnikend hoe het is om “America’s no. 1 blow job queen te zijn”. Soms was er meer begrip. Bijvoorbeeld van de vrouw die op dezelfde middelbare school als Lewinsky had gezeten, en ook door docent Andy Bleiler versierd bleek te zijn. “En nog veel meer meisjes met mij.”

Machtsmisbruik 

Moraliserende vragen zijn Clinton weinig gesteld, de afgelopen twintig jaar. Maar toen ontstond #MeToo, de wereldwijde wervelstorm die niet alleen de aandacht vestigde op seksueel geweld, maar ook op machtsmisbruik. Dat eerste was de affaire niet, dat tweede misschien wel. Er is in elk geval bijna geen groter machtsverschil denkbaar dan een relatie tussen de machtigste man ter wereld en zijn stagiaire. 

Keek hij nu anders naar de zaak in het licht van #MeToo, wilde een interviewer van MSNBC vorig jaar plotseling weten. Clinton reageerde bokkig, viel de interviewer aan voor het stellen van de vraag en benadrukte dat hij zich altijd voor de vrouwenzaak had ingezet. “Had Kennedy moeten opstappen?”, kaatste hij terug, de armen defensief over de borst gevouwen.

Een bekende Amerikaanse psycholoog vroeg onlangs op Twitter wat het slechtste carrièreadvies was dat zijn volgers ooit hadden gekregen. Ruim drieduizend mensen reageerden, onder wie Lewinsky. “Een stage in het Witte Huis zal geweldig zijn voor je cv”, schreef ze, met een schaamsmiley erbij.

Monica Lewinsky ging van zwijgen, naar praten, naar lachen. Dat laat zien wie in de afgelopen twintig jaar vooruitgang heeft geboekt. En wie niet.