In het Midden-Oosten wordt het geen vrede

Er is geen enkele reden om aan te nemen dat 2017 in de Arabische wereld vrediger wordt dan 2016. Maar een aantal conflicten kan dit jaar wel grondig van aard veranderen.

Zo is het niet ondenkbaar dat Islamitische Staat in 2017 militair verslagen wordt. Makkelijk zal dat niet gaan: het offensief in Mosul is na een veelbelovende start in het slop geraakt, en dat tegen Raqqa moet nog beginnen. Maar uiteindelijk delft IS het onderspit tegen de militaire overmacht van zijn tegenstanders.

Vraag is alleen tegen welke prijs – over burgerdoden in Mosul horen we erg weinig – en wat daarvoor in de plaats gaat komen.

Een recent rapport van het United States Institute of Peace schetst de volgende scenario’s: IS blijft bestaan maar met een kleiner grondgebied; IS wordt een klassieke terreurorganisatie zonder grondgebied zoals Al-Qaeda dat was; IS legt zich toe op terreuraanslagen in Europa, in de VS en in de Arabische wereld; IS wordt opnieuw opgeslokt door het Al-Qaeda waaruit het voortkomt. Of er komt een combinatie van die scenario’s.

Zoals steeds is de grotere vraag of landen als Irak en Syrië erin zullen slagen om de frustraties van de sunnitische bevolking weg te nemen die een voedingsbodem zijn voor extremisme.

Als Assad in Syrië blijft aansturen op een totale overwinning, zonder concessies aan de sunnitische rebellen die strijden tegen zijn bewind, kan een fundamentalistische groep als Jabhat Fatah al-Sham daar zijn voordeel mee doen. Dat heeft wel officieel de banden met Al-Qaeda verbroken, maar is niet ineens seculier geworden.

In Irak heerst nu eensgezindheid in de strijd tegen IS. Maar die kan omslaan wanneer de gezamenlijke vijand wegvalt en oude rancunes weer de kop opsteken.

Zowel in Syrië als in Irak wordt daarom gepraat over sektarische opdeling. In Irak waren de sunnieten altijd tegen federalisering – als minderheid met weinig olie hadden ze daar geen belang bij – maar nu zijn bijna alle sunnitische politici vragende partij voor meer zelfbestuur.

In Syrië is het nog te vroeg om over vrede te praten. Nieuwe factoren maken de toekomst moeilijk voorspelbaar. Wat betekent de bromance tussen Erdogan en Poetin voor de Syrische rebellen? Wat gebeurt er met de Koerden als IS verslagen is? Gaat Amerika hen opnieuw dumpen om de lieve vrede met Turkije te bewaren? En wat is Donald Trump verder van plan?