Trump probeert zijn grenscrisis op Mexico af te wentelen

Donald Trumps verkiezingsbelofte om langs de zuidgrens „een grote, prachtige muur” te bouwen, bleef de afgelopen jaren symbolisch. Laat staan dat de Amerikaanse president Mexico zover kreeg er ook maar één peso aan bij te dragen. Maar nu de immigratie uit Midden-Amerika piekt, krijgt Trumps ‘muur’ alsnog in andere gestalte vorm – en op kosten van Mexico. Hij dwingt het buurland zelf een barrière tegen migratie te worden. Waarbij Washington de Europese ervaringen op dit vlak als voorbeeld neemt.

De regering-Trump zegt inspiratie te putten uit de Europese regel dat een asielzoeker asiel moet aanvragen in het Europese (en dus veilige) land waar hij binnenkomt, de zogeheten ‘Dublinverordening’. Dit maakt het onmogelijk door te reizen naar een ander EU-land en moet zo migranten ontmoedigen de hele reis naar Europa ooit te beginnen. De VS willen dit mechanisme naar hun deel van de wereld kopiëren. Het zou de manier zijn om de ‘pull-factor’ – de aantrekkingskracht die de VS uitoefenen –grotendeels weg te nemen.

Vorige week zette de regering-Trump hiertoe een grote stap. De ministeries van Justitie en Binnenlandse Veiligheid voerden nieuwe regels in die asiel aanvragen aan de zuidgrens praktisch onmogelijk maken. Afgelopen maandag werd de richtlijn gepubliceerd, waarna hij dinsdag al inging en de opvang van duizenden migranten werd afgewenteld op Mexico.

Zondag ontmoeting

Het document stelt dat de Amerikaanse zuidgrens onder de voet wordt gelopen en dat de asielprocedure compleet verstopt is geraakt. Dat zou komen doordat honderdduizenden economische migranten dubieuze en kansloze aanvragen indienen, en zich na (bijna zekere) afwijzing ook nog eens lastig laten uitzetten.

Om deze, ‘crisis’ te stoppen, kan niemand meer asiel aanvragen die „via de zuidelijke landsgrens” naar de VS is gereisd. Er gelden maar een paar uitzonderingen, voor slachtoffers van ernstige mensenhandel en die van marteling.

Lees ook dit verhaal over de Midden-Amerikaanse migratiecrisis

Mexico verwierp de asielstop meteen. „Dit gaat niet gebeuren”, zei buitenlandminister Marcelo Ebrard. Maar veel weerwerk kan Mexico niet bieden. Zondag ontving Ebrard zijn Amerikaanse collega Mike Pompeo in Mexico-Stad. Na afloop prees Pompeo de Mexicaanse inspanningen om migranten te weren, maar zei ook dat er „nog meer werk te doen is”. Hierover wilde Pompeo overleg voeren met zijn politieke baas Trump.

Begin juni dreigde Trump het buurland met handelstarieven als het niet meer deed om migranten „te stoppen”. Geschrokken zegde Mexico toe de Nationale Garde in te zetten aan zijn grens en zelf meer migranten op te vangen. In juni daalde het aantal onderscheppingen aan de zuidgrens met bijna 30 procent, ten opzichte van recordmaand mei (133.000 personen). En ook deze julimaand is het rustiger.

Echter: in de hete zomer steken van oudsher altijd minder mensen over. En vergeleken met dezelfde maanden in 2018 is er nog altijd een stijging te zien. Als beide landen over 45 dagen verder praten, blijft Mexico kwetsbaar voor kritiek dat het te weinig migranten zou weren.

Mexico wordt klem gezet

De Amerikanen azen namelijk op een nog veel grotere toezegging van Mexico: ze willen dat het zichzelf aanmerkt als zogenoemd ‘derde veilig land’. Dit zou betekenen dat elke migrant die via de zuidgrens naar de VS komt, geweerd kan worden met het argument dat hij of zij eerst asiel in ‘veilig’ Mexico had moeten aanvragen. Dit is ook de kern van de dinsdag ingevoerde richtlijn. Deze zal in de VS juridisch aangevochten worden, maar zolang ze geldt maakt ze Mexico de facto al tot een veilig derde land.

In de 58 pagina’s tellende ‘final interim rule’ wordt de Dublin III-verordening van de Europese Unie expliciet als wenkend voorbeeld aangehaald. De Amerikaanse richtlijn stelt daarom „aan te sluiten bij de inspanning van andere liberale democratieën” om asielzoekers niet te laten ‘shoppen’ van het ene naar het andere land. Zo wordt een belangrijk motief om te migreren weggenomen, redeneren de VS.

De richtlijn zet en passant ook de Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador klem. De linkse politicus trad eind 2018 aan met de belofte de mensenrechten van migranten beter te respecteren. Zijn regering beroept zich daarbij op internationale verdragen, waaronder het door Trump en Europees rechts fel bekritiseerde Marrakech-migratiepact. Maar in hun richtlijn voeren de VS juist het feit dat Mexico al die verdragen ondertekende, op als argument dat het land ‘veilig’ zou zijn.

Weinig schrikt migranten af

Het moet blijken of het ‘Dublin’-principe de Midden-Amerikaanse exodus kan afremmen. In Europa bezweek de regel toen in 2015 en ’16 de aantallen voornamelijk Syrische vluchtelingen opliepen. Italië en Griekenland – waar veruit de meeste mensen aankwamen – stopten met registreren en lieten hen ongemoeid verder de Unie in reizen.

Ook in Mexico groeit de onvrede over de migranten die na het sneven van hun Amerikaanse droom in het land achterblijven, bleek woensdag uit een peiling van dagblad Reforma. Zeker nu de Mexicaanse economie vertraagt, kan binnenlands de druk groeien meer migranten te weigeren. Aan de eigen zuidgrens (met Guatemala) weert Mexico al steeds meer personen. Maar de notoir poreuze grens helemaal afsluiten, dat is onmogelijk.

Lees ook deze reportage aan de Mexicaanse zuidgrens met Guatemala

De asielcrisis van 2015-16 dwong Europa uiteindelijk tot een andere aanpak. Dublin en de Schengenzone konden alleen overeind blijven door de instroom van migranten te verkleinen. Daartoe werden akkoorden gesloten met de landen van afvaart: Libië en Turkije. En met transit-landen zuidelijker in Afrika. Die knappen nu het meeste vuile werk voor Europa op.

De VS dwingen Mexico in een soortgelijke rol. Maar de problemen die Midden-Amerikanen opjagen, blijven ondertussen enorm. Ze „vertrekken om motieven die variëren van economische nood tot vrees voor vervolging”, stelde de VN-vluchtelingorganisatie UNHCR maandag in een bezorgde verklaring. „Velen van hen vluchten voor verschrikkelijk geweld van brute bendes en hebben internationale bescherming nodig.”

In Mexico zullen ze die bescherming lang niet overal krijgen. Vorige maand ging een foto de wereld over van een Salvadoraanse vader en zijn peuterdochter, die verdronken in de grensrivier Rio Grande. Zij wachtten in Mexico al twee maanden op een afspraak met de Amerikaanse autoriteiten en werden in de gevaarlijke grensstad Matamoros afgeperst door criminelen. Daarop besloten ze maar clandestien de oversteek te wagen.

Al is Mexico gevaarlijk en niet hun eerste keus: in eigen land blijven is voor Midden-Amerikanen vaak een nog slechtere optie. Dit geldt ook voor de afschrikkende werking die uitgaat van Trumps omstreden praktijk om ouders en kinderen te scheiden aan de grens, of van de overvolle detentiecentra waarin ze worden vastgezet. Ondanks mondiale ophef en berichtgeving hierover, blijven de migranten komen.

Politiek gevecht de grens over

Eerdere Amerikaanse regeringen trachtten de situatie in Midden-Amerika zelf te verbeteren, opdat minder mensen vertrekken. Maar dat doen de VS onder Trump niet langer. Integendeel. Zwakke, corrupte regeringen worden er door Washington getolereerd. Hulp aan de regio is door Trump stopgezet. Donderdag bijvoorbeeld meldde de regering geld voor Midden-Amerika naar de Venezolaanse oppositie te gaan sluizen.

De regering jaagt de exodus juist aan, stelt migratie-expert Randy Capps deze maand in Foreign Affairs. „Trumps schrille retoriek over de ‘invasie’ aan de grens maakt alleen maar reclame voor hoe makkelijk het is om naar de VS te komen. [...] In plaats van af te schrikken, voeden Trumps beloftes om, onder meer, een muur te bouwen en asielverzoeken te weigeren, juist een gevoel van urgentie om de reis snel te maken, voordat de omstandigheden nog slechter worden.”

Lees ook De onmogelijke grensmuur van president Trump

Vraag is of Trump de asielcrisis daadwerkelijk wil oplossen. Migratie is een thema waarop de president graag de strijd aanbindt met de Democratische oppositie, de rechterlijke macht en de media. Veel wijst erop dat hij voor zijn herverkiezingscampagne van 2020 de zuidgrens daarom vol in het nieuws wil houden.

Toen Trump in de eerste helft van zijn termijn nog een dubbele Republikeinse meerderheid genoot in het Congres, maakte hij ook geen werk van de bouw van zijn grensmuur. Hij ging er pas het politieke gevecht over aan (met een shutdown, met een noodtoestand) nadat de Democraten eind 2018 het Huis heroverd hadden.

Trump vecht liever over zijn muur dan dat hij hem bouwt. En nu hij Mexico tot zijn muur maakt, neemt hij dat gevecht de grens over.