Vrienden blijven is voor Rutte genoeg

„Soms moet je dansen met wie er op de dansvloer is”, zei premier Mark Rutte (VVD) tijdens een toespraak over buitenlands beleid, eerder dit jaar. Hij bedoelde: je hebt je bondgenoten niet altijd voor het uitkiezen. Maar als Rutte donderdagmiddag het Oval Office van het Witte Huis binnenstapt voor zijn tweede bezoek aan Donald Trump, wacht hem een gecompliceerde dans met een veeleisende partner.

Meestal zijn bij zulke bezoeken aan het Witte Huis de verhoudingen duidelijk bepaald. Voor een Amerikaanse president staat er niet veel op het spel, hij kan zijn gasten immers altijd bellen, maar voor de bezoeker des te meer: binnenlands prestige, of een belofte. Bij eerdere bezoeken van Nederlandse premiers aan het Witte Huis wilden zij altijd iets binnenhalen. Jan Peter Balkenende pleitte in 2003 bij George W. Bush voor Jaap de Hoop Scheffer als secretaris-generaal van de NAVO. Rutte haalde in 2011 bij Barack Obama de organisatie van de Nuclear Security Summit binnen, vorig jaar deed hij hetzelfde met de Global Entrepreneurship Summit.

Deze keer is het Nederlandse belang bescheidener. Vrienden blijven, lijnen openhouden, daar gaat het nu om. De relatie tussen de VS en de Europese bondgenoten staat hevig onder druk. Nederlandse diplomaten hebben, evenals hun Europese collega’s, vaak geen flauw idee wat de Amerikaanse regering van plan is. Overleg met het onderbezette Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken gaat moeizaam. Buitenlands beleid wordt immers bepaald door Trump en een handvol getrouwen en familieleden. Trumps schoonzoon Jared Kushner en zijn adviseur Stephen Miller zijn onbereikbaar voor Europese diplomaten.

Verontwaardigde diplomaten

De diplomatieke verwijdering tussen de Europese Unie en de VS bereikte vorige week een dieptepunt. The Mail on Sunday publiceerde uit vertrouwelijke diplomatieke berichten van de Britse ambassadeur Kim Darroch, waarin hij commentaar gaf op Trump. De president weigerde nog langer om te gaan met Darroch, waarna de ambassadeur zijn ontslag indiende. De affaire leidde tot grote verontwaardiging onder diplomaten in Washington. Wat Darroch had geschreven, week niet of nauwelijks af van wat zíj aan hun land berichtten. Iedereen had dus het slachtoffer kunnen worden. De Duitse ambassadeur, Emily Haber, zette een foto van haarzelf met Darroch en de ambassadeurs van Frankrijk en de EU op Twitter. Rutte kiest in het buitenland graag voor een pragmatische aanpak. Al onderbrak hij Trump vorig jaar met een resoluut ‘nee’, toen de president zei dat het ‘positief’ zou zijn als de EU en de VS niet uit een handelsconflict zouden komen. Die actie werd opgemerkt door de wereldpers.

Lees ook I like this guy, zegt Trump

Maar het was, uiteindelijk, een uitzonderlijk moment. Ruttes buitenlands beleid is gebouwd op pragmatisme. Hij probeert de relatie met Trump goed te houden. Daarom zal hij vrijwel zeker geen commentaar leveren op de manier waarop Trump vier Democratische Congresleden in tweets racistisch bejegende, zelfs niet als hij daar vragen over krijgt in het gezamenlijke persmoment.

De podcast Haagse Zaken over eerdere ontmoetingen tussen Nederlandse premiers en Amerikaanse presidenten

Rutte komt juist met een gebaar van goede wil naar Trump. Hij neemt een Amerikaanse vlag mee die heeft gewapperd op een marineschip tijdens D-Day en in Nederlandse handen kwam. Een uitnodiging van koning Willem-Alexander om de vlag in Terneuzen op te halen, tijdens de herdenking van 75 jaar bevrijding, had het Witte Huis afgeslagen. Nu wordt hij alsnog plechtig overhandigd, met een ceremonie in de Rose Garden.

Amerikaanse verzoeken

Deze keer zijn het niet de Nederlanders die wensen hebben, maar de Amerikanen. Naar aanleiding van de oplopende spanningen tussen de VS en Iran heeft de Amerikaanse regering een verzoek gedaan om een militaire bijdrage aan een missie in de Straat van Hormuz, een belangrijk doorvoergebied van olie, dicht bij Iran. Het kabinet heeft dat verzoek in beraad, en het zal zeker ter sprake komen in het gesprek met Trump. Minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken, VVD) zei maandag in Brussel dat hij het verzoek „natuurlijk serieus bestudeert”. „Er is ook een duidelijk Nederlands belang, omdat er Nederlandse schepen door de Straat van Hormuz varen.” Maar, zei Blok, een oorlog met Iran ingerommeld worden is „absoluut niet wat wij willen”.

Lees ook Alles wat je moet weten over de Straat van Hormuz

Ook wil de Amerikaanse regering dat Nederland civiel personeel of militairen gaat leveren in het noorden van Syrië. Nederland had kritiek op de aangekondigde terugtrekking van Amerikaanse troepen in die regio, dus hebben de Amerikanen wat te eisen: als jullie het zo belangrijk vinden, kunnen jullie het ook zelf doen. De Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Pete Hoekstra, heeft al zo’n verzoek gedaan, onder meer in de Nederlandse pers. Wel is er nog veel onduidelijk over zo’n operatie en is er in de Tweede Kamer verzet tegen.

Van groot belang voor Nederland is onder welke voorwaarden militaire steun moet worden verleend in de Golf-regio. Betreft het een louter door de Verenigde Staten opgezette coalitie of is er ook sprake van een volkenrechtelijk mandaat? Dit laatste weegt voor de Tweede Kamer zeer zwaar sinds de Irak-oorlog in 2003 waar Nederland als één van de weinige Europese landen politieke steun aan verleende. Hiervoor bestond toen geen VN-mandaat. Maar iemand als Trump bekommert zich niet echt om de VN.

Of de kandidatuur van Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van het IMF ter sprake komt staat niet vast. Volgens Rutte moet eerst Europa het eens worden. Aan de andere kant: in het kader van de Nederlandse lobby tijdens het dansen Dijsselbloems naam laten vallen kan nooit kwaad.

De 2020-strategie van Donald Trump pagina 13