‘Pseudo-ingenieurs verkochten onzin over MH17’

Het prestigieuze Skolkovo-instituut in Moskou heeft hem ontslagen. Toen hij wilde solliciteren bij het Russische ruimtevaartbedrijf Roskosmos kreeg hij te horen dat hij dat beter niet kon doen. Vadim Loekasjevitsj is de enige luchtvaartexpert in Rusland die openlijk durft te zeggen dat Moskou verantwoordelijk is voor het neerschieten van MH17. Voor dat standpunt betaalt hij een hoge prijs: een informeel beroepsverbod in de Russische luchtvaartsector.

Maar Loekasjevitsj laat zich niet de mond snoeren. De afgelopen jaren heeft hij zich vastgebeten in het MH17-dossier. In een artikel in de Russische uitgave van het zakenblad Forbes van deze dinsdag veegt hij de vloer aan met het Russische onderzoek dat de hoeksteen vormt van het officiële standpunt van Moskou dat niet Rusland, maar Oekraïne de fatale Boek-raket afvuurde. Volgens Loekasjevitsj hebben de ingenieurs van defensiebedrijf Almaz-Antej toegewerkt naar het gewenste resultaat. „Door te liegen verdedigen ze de criminelen die de levens van onschuldigen op hun geweten hebben.”

Het begon allemaal met ergernis.

Op 21 juli 2014, vier dagen nadat vlucht MH17 boven het oosten van Oekraïne werd neergeschoten, gaf het Russische ministerie van Defensie een persconferentie. Russische radars, zo stelde Moskou, hadden een vliegtuig in de buurt van MH17 waargenomen. Volgens de generaals ging het om een Oekraïens gevechtstoestel, een Soe-25. De suggestie was duidelijk: de Oekraïense luchtmacht was verantwoordelijk voor de crash van de Boeing-777 van Malaysia Airlines.

Loekasjevitsj wist dat dat onzin was. „De Soe-25 is bedoeld voor grondaanvallen en heeft een vliegplafond van vijf, hooguit zeven kilometer.

Lees ook Hoe verstandig is een MH17-proces in Nederland?

Het toestel heeft een maximumsnelheid die 150 kilometer lager ligt dan de kruissnelheid van een Boeing-777. Een Soe-25 kan een Boeing op tien kilometer hoogte niet neerhalen. Dat is in principe onmogelijk. In Noorwegen groeien geen palmbomen.”

Enkele uren na de persconferentie van het Russische ministerie van Defensie zat Loekasjevitsj in de studio van tv-zender RBK. Hij was de eerste die de verklaring van de Russische Federatie naar de prullenbak verwees. Ook in de maanden die volgden nam hij geen blad voor de mond.

Neerschieten militaire vliegtuigen

Vadim Loekasjevitsj (56) weet waar hij het over heeft. Hij studeerde luchtvaarttechniek en ging in 1985 werken bij vliegtuigbouwer Soechoj: eerst in het verre Komsomolsk aan de Amoer, later in Moskou. Loekasjevitsj specialiseerde zich in de ‘survivability’ van militaire vliegtuigen – het minimaliseren van schade door vijandelijk vuur. Maar zijn proefschrift ging over de andere kant van de medaille: hoe je militaire vliegtuigen kunt neerschieten. Loekasjevitsj werkte aan de Soe-25, en aan de Soe-27 ‘Flanker’, de oervader van een lange lijn Russische gevechtsvliegtuigen. Hij schreef mee aan een geheime publicatie over de Amerikaanse A-10.

Het zijn de jaren waarin Soechoj-ingenieurs een echte Amerikaanse Stinger-raket (door de CIA geleverd aan de mujahedeen in Afghanistan) afvuren op een Soe-25. Loekasjevitsj was daar niet bij, maar hij vertelt er met passie over: „De raket blies een van de motoren op, maar de andere bleef intact.”

Met de val van de Sovjet-Unie in 1991 raakte de Russische defensie-industrie in het slop, en Loekasjevitsj nam ontslag bij Soechoj. Hij werkte als financieel directeur bij verschillende overheidsinstituten, schreef boeken over luchtvaart. Een daarvan, Ruimtevleugels, maakt nog steeds deel uit van de bibliotheek van het internationale ruimtestation ISS en draait rondjes om de aarde.

Voor een expert als Loekasjevitsj was de oorzaak van de MH17-ramp meteen duidelijk. De wrakstukken waren over een groot gebied verspreid, wat erop duidde dat het toestel hoog in de lucht uit elkaar was gevallen. Een aanval van een gevechtsvliegtuig – met het boordkanon of een lucht-luchtraket, was daarmee uitgesloten. „De springkop van een lucht-luchtraket is heel klein, drie kilo TNT hooguit. Kun je daarmee een groot vliegtuig in een keer vernietigen? Geenszins.”

Toen in 1983 een Sovjet-jager boven het schiereiland Sachalin raketten afvuurde op een Boeing-747 van Korean Air, werd het toestel niet uit elkaar gerukt, het verloor hoogte en stortte in zee. „Met een lucht-luchtraket kun je geen Boeing opblazen”, zegt Loekasjevitsj. Volledige zekerheid kwam na een paar dagen, toen hij de eerste foto’s van de wrakstukken zag. „Het was duidelijk dat het toestel was neergehaald door een luchtafweerraket.”

MH17 liet Loekasjevitsj niet meer los. Geërgerd over wat er allemaal beweerd wordt in de Russische staatsmedia, zegt hij: „Er verschenen allerlei pseudo-ingenieurs, die overduidelijke onzin verkochten. Ik ben zelf ingenieur, en ik vond het een belediging van het vak.”

Het scenario van een Oekraïens gevechtsvliegtuig blijft een jaar lang de Russische verklaring voor de ramp. Het Russische OM begint zelfs een strafzaak tegen een Oekraïense gevechtsvlieger. Maar in 2015 vordert het werk van de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) en moet Moskou in de verdediging. De basis daarvoor is al een jaar eerder gelegd: op de persconferentie van 21 juli 2014 toonde het Russische ministerie luchtfoto’s van een Oekraïense Boek-installatie bij het plaatsje Zarosjtsjenske. Op 2 juni 2015 geeft het Russische defensiebedrijf Almaz-Antej, de producent van het Boek-systeem, een persconferentie.

Volgens hoofdingenieur Michaïl Malysjevski blijkt uit eigen onderzoek dat de Boek-raket is afgevuurd vanaf een gebied bij Zarosjtsjenske – door Oekraïne dus. De datum van de persconferentie is niet toevallig gekozen: diezelfde dag heeft de OVV een concept-rapport rondgestuurd voor commentaar. Moskou neemt het initiatief met bevindingen die tegengesteld zijn aan die van de OVV.

Op 13 oktober 2015 presenteert de OVV zijn eindrapport. De conclusie: MH17 is neergeschoten met een Boek-raket vanuit een graanveld in de buurt van Pervomajsky – gebied dat in handen was van pro-Russische separatisten.

Maar enkele uren daarvoor heeft Almaz-Antej al een tweede persconferentie gegeven, om opnieuw het tegenovergestelde te bewijzen: de raket kwam van Oekraïense kant. Pièce de résistance: een test waarbij een Boek-raket voor de cockpit van een vliegtuig werd afgeschoten. Een compleet zinloze test, zegt Loekasjevitsj, maar de beelden maakten indruk. „Ze wisten heel goed dat er alleen journalisten zouden zitten die de technische details niet begrijpen.”

Zelf doorzag hij ook niet meteen dat het verhaal van Almaz-Antej niet klopt. „Je moet je er eerst in verdiepen.” In de afgelopen maanden heeft hij alles stap voor stap ontleed. Dat is belangrijk, zegt Loekasjevitsj.

Russische bevolking gelooft Kremlin

In het Westen mag er dan enigszins meewarig zijn gereageerd op het verhaal van Almaz-Antej, in Rusland is het nog steeds hét scenario: de versie die wordt uitgedragen door het Kremlin en door de bevolking wordt geloofd.

In een lang artikel laat Vadim Loekasjevitsj nu zien dat het onderzoek van Almaz-Antej een lange opsomming is van fouten. Sommige fouten kunnen niet per ongeluk zijn gemaakt. „Ze hebben alles naar Zarosjtsjenske toegerekend”, zegt Loekasjevitsj. „Zodat het een Oekraïense raket móét zijn.”

Lees ook ‘Het erge is dat ik ze niet meer ruik, niet meer voel’

Sinds zijn ontslag komt hij rond van losse opdrachten. Loekasjevitsj schrijft artikelen, geeft adviezen over luchtvaart bij films en series – en laatst nog voor het ruimtevaartpaviljoen op het beroemde Moskouse VDNCh-park. „Als freelancer kan ik me veroorloven om zelfstandig te zijn.” Met een glimlach op het gezicht: „Ik ben hongerig, maar een vrij man.”

Vadim Loekasjevitsj is vicevoorzitter van de Russische liberale oppositiepartij Parnas. Eind 2017, bij een congres van de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) in Amsterdam, gaf hij Mark Rutte de hand. Ze spraken kort over MH17.

Loekasjevitsj is nog steeds trots op de wapens waar hij aan heeft gewerkt. „We maakten jachtvliegtuigen om het vaderland te verdedigen tegen de NAVO, tegen het imperialisme. De Boek was bedoeld om Amerikaanse vliegtuigen boven Moskou neer te schieten. Nu zie ik hoe de wapens worden gebruikt om kinderen in Syrië te bombarderen.”

Hij kijkt uit naar het strafproces tegen vier verdachten, dat volgend jaar begint in de speciaal beveiligde rechtszaal op Schiphol. De ingenieur overweegt een YouTube-kanaal te beginnen waarin hij het proces toelicht voor het Russische publiek. „De Russische propaganda is sterk. Het is belangrijk dat er een objectieve stem klinkt.”