Wil Erdogan zich beveiligen tegen aanval van eigen F16’s?

De herdenking van de mislukte coup maandag werd voor het derde jaar op rij groots aangepakt in Turkije. Er waren gebeds- en herdenkingsbijeenkomsten voor de 250 martelaren die op 15 juli 2016 om het leven zijn gekomen. De belangrijkste plechtigheid vond plaats bij de oude luchthaven in Istanbul, waar president Erdogan een toespraak gaf voor honderdduizenden aanhangers.

Erdogan stond niet alleen stil bij de traumatische gebeurtenissen van drie jaar geleden. Hij ging ook in op de aanschaf van het Russische luchtafweersysteem S-400, waarvan de eerste onderdelen enkele dagen geleden in Ankara zijn aangekomen. „De S-400 is het sterkste defensiesysteem tegen degenen die ons land willen aanvallen”, aldus Erdogan.

De volharding waarmee Erdogan vasthoudt aan de S-400 leidt tot woede en onbegrip in Washington. Wat moet Turkije met een raketsysteem dat onverenigbaar is met de NAVO-luchtverdediging en een bedreiging vormt voor de F-35, de nieuwe generatie Amerikaanse jachtvliegtuigen? Waarom zet Erdogan Turkse deelname aan het F-35-project op het spel, waardoor Turkse defensiebedrijven miljarden aan inkomsten kunnen mislopen? En waarom riskeert hij Amerikaanse sancties terwijl de Turkse economie al in grote moeilijkheden verkeert?

Lees ook de relatie met de VS op scherp

De keuze voor de S-400 vormt een kantelmoment in de relaties tussen Turkije en het Westen, die sinds de mislukte coup aanmerkelijk zijn verslechterd. „Ondanks de politieke en militaire akkoorden die we met het Westen hebben gesloten”, zei Erdogan tijdens de herdenking, „is de realiteit dat we van hen de grootste bedreigingen zien, politiek, economisch, cultureel, op elk gebied.”

Tegen eigen luchtmacht

Dat Erdogan de S-400 bij de herdenking ter sprake bracht is veelzeggend. Want zijn keuze voor het Russische raketsysteem is mede ingegeven door de mislukte coup, toen Turkse F-16-piloten zijn vliegtuig uit de lucht dreigden te schieten en het parlement in Ankara bombardeerden. Een onderzoekscommissie van de regering concludeerde dat de coup het werk was van de Gülenbeweging, die steun kreeg van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA.

Analisten menen dat de S-400 vooral bedoeld is om de Turkse overheid te verdedigen tegen zijn eigen luchtmacht. „Met de aankoop lijkt Erdogan zich te willen beschermen tegen een nieuwe staatsgreep, zowel door zijn strategische relatie met Rusland te verdiepen als door specifieke luchtverdediging te kopen”, schrijft analist Thomas Karako, die is verbonden aan het Center for Strategic and International Studies.

Omdat het systeem niet verenigbaar is met de NAVO-luchtverdediging, kan het volgens experts alleen worden ingezet tegen interne bedreigingen. „Een batterij [van de S-400] in of nabij Ankara kan gebruikt worden om het luchtruim rond belangrijke overheidsinstellingen te verdedigen tegen geavanceerde jagers, zoals de F-16”, schreef defensie-expert Aron Stein van het Foreign Policy Research Institute.

Wachten op sancties

Lees ook analyse over de mislukte staatsgreep van 2016

Een maand na de coup voerde Erdogan de eerste besprekingen met Rusland over de S-400. Turkije zocht toen al jaren naar een geavanceerd luchtafweersysteem. Maar gesprekken over Amerikaanse Patriot-raketten liepen stuk op Washingtons onwil technologische geheimen te delen. Toch lijkt het er niet op dat Moskou op dit punt toeschietelijker is.

De keuze voor de S-400 leidt automatisch tot Amerikaanse sancties. In reactie op de Russische agressie tegen Oekraïne nam het Congres namelijk een wet aan om landen te straffen voor het kopen van Russisch wapentuig. De sancties zullen waarschijnlijk gericht zijn tegen de Turkse defensie-industrie.

Aan president Trump de keuze hoe zwaar die sancties worden. Hij zou al een keuze hebben gemaakt, maar nog wachten met de bekendmaking tot na de herdenking van de coup, om de indruk te vermijden dat Amerika het op Turkije gemunt heeft.