EU verschuilt zich achter boeman Salvini

Carola Rackete, de kapitein van het schip Sea-Watch 3 dat in juni 42 uit zee gehaalde migranten op Lampedusa afleverde, heeft ook geprobeerd naar Marseille te gaan. „Het verzoek,” vertelde Rackete het Franse tijdschrift l’Obs, „ging naar de prefect, tot de president van de republiek aan toe. Maar we kregen nooit antwoord.”

Het Europese migratievraagstuk lijkt deze zomer te zijn samengebald in harde confrontaties tussen humanitaire ngo’s die migranten uit zee halen, en de rechts-populistische Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini, die weigert de drenkelingen in Italiaanse havens aan land te laten gaan. Keer op keer, boot na boot, is het deze confrontatie die voor krantenkoppen zorgt. Maar Rachetes relaas over Marseille toont dat de werkelijkheid genuanceerder is: totnogtoe zijn andere Europese landen even onwillig om migranten op te nemen als Italië.

Lees ook Carola Rackete: kapitein die slechts haar 'morele plicht' doet

En niet alleen Frankrijk. In Der Spiegel vertelde Rackete dat Duitse steden aanboden haar passagiers op te nemen. Minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer verhinderde dit. Toen Italië Rackete arresteerde, reageerde de Duitse regering echter als gestoken. Ze sommeerde Rome om haar meteen vrij te laten. De Franse regeringswoordvoerder Sibeth Ndiaye was al even bits: „Salvini’s gedrag is voor ons onacceptabel.”

Zo werkt de Europese migratiepolitiek momenteel: EU-landen, die het al jaren oneens zijn over de verdeling van vluchtelingen en migranten die de EU binnenkomen, ruziën onderling voor de bühne en richten zich intussen vooral op grensbewaking en afschrikking. Yves Pascouau, migratiedeskundige aan de universiteit van Nanterre en directeur bij de organisatie European Migration Law, zegt: „Salvini treedt op als boeman. Europese landen bekritiseren hem en verschuilen zich tegelijkertijd achter zijn brede rug.”

Vorig weekend probeerde de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas deze politieke stagnatie te doorbreken. Hij stelde voor een coalitie te formeren van landen die bereid zijn wel drenkelingen op te nemen. Zijn Franse en Spaanse collega’s zouden hem gesteund hebben. „Deze blokkade moet eindelijk stoppen.”

Minder migranten

Lees ook ook Europa schuift migratieproblemen van zich af

Elk schip met drenkelingen veroorzaakt nu ophef. Toch ligt het aantal migranten dat Europa dit jaar bereikte, volgens de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) 25 procent lager dan vorig jaar in dezelfde periode. En 95 procent lager dan in het piekjaar 2015. Volgens het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken arriveerden er de eerste vier maanden van 2019 precies 812 migranten. Ook Griekenland ontvangt er steeds minder.

EU-landen ruziën al over distributie sinds tienduizenden Joegoslaven in de jaren negentig de oorlog ontvluchtten. Elk land wil dat migranten en vluchtelingen naar andere landen gaan. Toen er in 2015 een miljoen Syrische vluchtelingen kwam, forceerde een grote meerderheid van EU-landen een doorbraak: zij stemden voor een eerlijke verdeelsleutel. Vier Oosteuropese landen stemden tegen. Zij wilden niet gedwongen worden om wie dan ook op te nemen. Deze nederlaag vergiftigt tot op heden de oost-westverhoudingen in Europa. Veel regeringen concluderen: dit was eens maar nooit weer. Sindsdien zit het Europese migratiebeleid muurvast. „Elk besluit moet nu bij consensus,” zegt Pascouau. „Maar de kans dat dit lukt, is nihil.”

Het plan van Maas, omarmd door de Spaanse minister en genomineerde Hoge EU-Buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell, zou kunnen werken, omdat het van een grote, cruciale lidstaat komt en niet uit ‘Brussel’, en omdat het de beladen formele besluitvorming omzeilt. Als genoeg EU-landen meedoen, kan er een kritische politieke massa ontstaan. In ruil voor opname van migranten kan zo’n coalitie gaan onderhandelen met landen van herkomst. Onderwerpen die al jaren in de vriezer liggen omdat ze politiek gevoelig zijn, kunnen dan aan de orde komen: van legale migratie tot asielhervormingen en terugnameakkoorden. Gerald Knaus, ‘architect’ van de Turkijedeal, heeft Maas en Borrell geadviseerd.

Vanuit humanitair oogpunt is een doorbraak zeer welkom. De EU is gestopt met de Sophia-missie, die sinds 2015 730.000 drenkelingen uit zee heeft gehaald. Sophia werkt alleen nog met drones. Die seinen schepen in als ze drenkelingen zien. Er zijn weinig ngo-schepen meer op zee. Zij doen volgens internationaal recht niets fout, maar worden in Italië gecriminaliseerd. Dat schrikt ngo’s af. Daarom zijn het vooral nog schepen van de Libische kustwacht, getraind en geëquipeerd door de EU, die drenkelingen oppikken. Maar die brengen hen linea recta terug naar Libische opvangkampen, berucht om grootschalige uitbuiting en misbruik.

Op 11 juli deden IOM en vluchtelingenorganisatie UNHCR een oproep niemand meer naar het onveilige Libië terug te brengen. Ook willen ze dat Europese schepen hun „vitale” reddingswerk op zee hervatten. EU-landen, zo blijkt ook uit Maas’ plan, voelen hun geweten over de mensonterende toestanden in Libië knagen. Ze voeren de druk op landen als Tunesië op, om drenkelingen te ontvangen. Maar die weigeren op te draaien voor een Europees probleem. Vaak doen ze dat al: Le Monde schreef vorige week dat er op het Tunesische toeristeneiland Djerba „meer kadavers aanspoelen dan er badgasten zijn”.

Verantwoordelijkheid afschuiven

Op een recent seminar van de Brusselse denktank CEPS werd vastgesteld dat EU-landen de verantwoordelijkheid voor asiel en migratie „afschuiven op landen buiten de EU”. De Sophia-missie feliciteerde zichzelf laatst in een (uitgelekt) intern rapport met het sterk gedaalde aantal oversteken op zee. Omdat er minder ngo-boten zijn, stond er, kan de Libische kustwacht „effectiever optreden”.

Lees ook plan in voor strafbaarstelling van hulp aan migranten op zee

Dat veel Europese regeringsleiders dit wel rustig vinden, bleek ook op hun laatste top, in juni. Ze namen een strategisch programma aan voor de komende vijf jaar, met één paragraafje erin over migratie. Conclusie: blijven focussen op grensbewaking en derde landen blijven pressen om illegale migratie te stoppen. Geen woord over wat de EU die derde landen wil bieden, of over andere belangrijke componenten van een serieuze migratie- en asielpolitiek, zoals asielhervormingen en legale migratiekanalen.

In mei concludeerde minister Borrell: “Ik denk dat de lidstaten niet de geringste politieke wil hebben om dit probleem op te lossen.” Als dit gaat veranderen, zou dat groot nieuws zijn.