‘Kennis over religie verdwijnt langzaamaan uit de samenleving, heel treurig vind ik dat’

Dat ze journalist zou worden lag voor Marije van Beek niet voor de hand. Ze groeide op in een streng-gereformeerd gezin zonder tv, dus ze was niet altijd even goed op de hoogte van wat er in de wereld speelde. Inmiddels gelooft Van Beek niet meer, maar ze is daarom niet minder geïnteresseerd in wat anderen zoal geloven. 

Hoe ben je eigenlijk in de journalistiek terechtgekomen? 

“Op de middelbare school ging ik naar een open dag van de journalistiekopleiding aan de Fontys Hogeschool. Dat was erg leuk, maar toen ik wegging, viel mijn oog op een enorme stapel papier die voor ons was uitgeprint. Ik vroeg ernaar en een van de docenten zei: ‘O ja, die vergat ik bijna mee te geven. Dat is de toelatingstoets.’

“Die toets ging over je algemene kennis en hoe goed je het nieuws had gevolgd. Dat betekende dat ik die journalistiekstudie wel kon vergeten. Wij hadden thuis geen tv en daardoor wist ik niet zoveel van de wereld. Ja, we lazen thuis het Reformatorisch Dagblad, maar die krant vond ik als tiener heel erg niet cool. Ik moest als refomeisje geheel tegen mijn wil rokjes dragen. In die krant mochten zelfs in advertenties geen vrouwen met een broek worden afgebeeld. Mij leek destijds dat ik niet veel wijzer zou worden van een krant waar zulke regels golden.”

Die opleiding journalistiek werd het dus niet. Maar je werd toch journalist. Waarom ben je van gedachten veranderd?

“Toen ik begin twintig was – ik las inmiddels kranten – viel me op dat er in de media kennis ontbrak over religieuze kwesties. Ik dacht: ik word gewoon alsnog journalist en ga me daarin specialiseren. Dan wordt het misschien ook iets makkelijker om een baan te vinden, maar vooral: dan kan ik iets doen met al die Bijbelkennis die voor mij zelf verder overbodig was geworden. Ik ging religiewetenschappen studeren en kwam tijdens mijn stage terecht bij Trouw, op de Religie & Filosofie-redactie. Daar werk ik nu nog.”

Dus het beviel je wel bij Trouw?

“Ik kan me hier helemaal uitleven. Het is geweldig dat er dagelijks ruimte is voor achtergrondverhalen in De Verdieping. Vergeleken met andere kranten heeft Trouw veel meer aandacht voor religie. Ik geloof dat heel de samenleving er baat bij heeft als we ons verdiepen in elkaars denkbeelden en levenswijzen. Dat leidt tot meer onderling begrip, of in elk geval tot meer gesprekken – en dat kan nooit kwaad.

“Ook bij een onderwerp als de islam, waar ik over schrijf, is er een duidelijk verschil tussen Trouw en andere media. Soms zijn journalisten geneigd alleen over de islam te berichten als er iets misgaat. Je hoort of leest daardoor vrijwel uitsluitend over radicalisering en terrorisme. Dat is zonde. En het kan op den duur hele nadelige gevolgen hebben. Dan lijkt het alsof moslims in Nederland de hele tijd bezig zijn met geweld en politiek. Ik vind dat je als krant een verantwoordelijkheid hebt om een evenwichtig beeld te schetsen van een gemeenschap.”

Je maakt nu al vier jaar verhalen over de islam, was die portefeuille een bewuste keuze?

“Ja, een heel bewuste keuze. Ik wilde er graag over schrijven, en niet alleen omdat het een belangrijk, veelbesproken nieuwsonderwerp is. Ook omdat ik nu zelf de verhalen kon gaan maken die ik graag wilde lezen: heel persoonlijke verhalen over wat moslims in Nederland bezighoudt en over de ontwikkelingen in de gemeenschap. Een groot misverstand is dat religies onveranderlijk van aard zijn. Als je goed kijkt, verandert er altijd wel iets. Hoe langzaam ook. Mijn werk als journalist is daar verslag van doen.”

Wat vond je zelf de leukste verhalen om te maken?

“Ik heb een eigen interviewserie, ‘De Appel en de Boom’, waarvoor ik jonge mensen spreek met een islamitische achtergrond en één van hun ouders. Die reeks maak ik met heel veel liefde. Het idee ontstond toen ik een manier zocht om de diversiteit onder moslims te belichten, en om de gewone gelovigen aan het woord te laten, in plaats van de imams en geleerden. Het mooiste compliment over de serie kreeg ik een keer op een feestje, van een jongen met een Turkse, alevitische achtergrond. Hij had een van de verhalen gelezen, met schrijver Murat Isik en zijn moeder. De jongen zei: dit is precíes wat ik altijd aan mensen probeer uit te leggen over mijn afkomst, maar wat me niet lukt.

“Het plan is ook geboren uit een persoonlijke ergernis. Sociologen hebben het steeds over ‘generatie Y’, de jongeren die alles mochten en vooral moesten doen wat ze leuk vinden. Daar zou ik dan ook bij moeten horen. Maar zo’n beetje alle kenmerken van die generatie zijn op mij niet van toepassing, omdat ik opgroeide in de biblebelt. Ik vermoedde dat dat ook gold voor jonge moslims, en dat blijkt ook wel.”

Een greep uit een paar stukken die je schreef: een artikel over de ten years challenge van vrouwen in Turkije die hun hoofddoek afdoen, een stuk over hoe Saudische jongeren dankzij internet van het geloof vallen, en het land ontvluchten. En toen je in Caïro was voor de krant sprak je met twee zusjes die in verzet waren gekomen tegen hun besnijdenis. Het lijkt dat je vaak ook wel de controversiële onderwerpen kiest: klopt dat?

“Ja, ik schrijf graag over kwesties waar je heel verschillend over kunt denken. Sjibboletkwesties, die vrienden en vijanden onderscheiden. Ik vind het altijd een eer als mensen een heel gevoelig, persoonlijk verhaal aan mij toevertrouwen. In het geval van de Saudiërs kwam er ook nog bij dat hun veiligheid op het spel stond. En dat de Egyptische zusjes Karima en Eman wilden vertellen over vrouwenbesnijdenis had ik nooit verwacht. Laat staan dat ze dat superuitgebreid en openhartig zouden doen. Maar ik maak net zo lief verhalen over dingen die niet branden van de actualiteit. Zo heb ik ooit een longread gemaakt over bid-eelt, dat donkere plekje wat sommige vrome islamitische mannen op hun voorhoofd hebben. Eelt van het bidden, van waar hun hoofd de grond raakt.”

Je verhalen over de islam maken doorgaans veel los bij onze lezers. Waarom denk je dat dit onderwerp zo aanslaat?

“De islam houdt mensen bezig. Het is een vrij nieuwe religie in Nederland waarin veel gebeurt. Aan de ene kant heb je een toenemende orthodoxie, aan de andere kant heb je juist een toenemende secularisering. Ik denk dat het soms lastig is te begrijpen dat die twee dingen naast elkaar bestaan. Er zijn mensen die vooral de ene kant zien, en mensen die meer oog hebben voor de andere kant. Die zijn elkaar dan de hele tijd aan het bestrijden in het publieke debat over wie er gelijk heeft. Het feit dat er heel wat onduidelijkheid is over de islam, trekt mensen denk ik ook wel naar een verhaal toe.

“Ik denk ook dat het onderwerp alsmaar gevoeliger wordt. De islam in het bijzonder, en religie in het algemeen. Kennis over religie verdwijnt langzaamaan uit de samenleving. Met als gevolg dat mensen amper meer naar elkaars overtuigingen durven vragen. Zo van: ‘religie is privé’, alsof het om iets gaat wat in een roddelblad zou kunnen staan. Heel treurig vind ik dat.

“Des te gelukkiger ben ik dat ik als journalist gewoon ongegeneerd naar alles kan vragen. Als meisjes in Turkije trots hun foto’s delen van voor en na de hoofddoek, dan wil je toch het verhaal daarachter weten? Is het hen ooit verplicht, zoals ik vroeger een rokje aan moest? Wat maakt dat ze het niet meer nodig vinden? En hoe is het om plots je haar los te hebben als – zoals bij een van de meisjes - niemand sinds je twaalfde je haar heeft gezien? Een van hen zei dat het naakt voelde, alsof ze topless over straat ging. Zo interessant.”

Hoe zit het met de reacties op die onderwerpen? Raak jij zelf weleens verwikkeld in discussies over de islam?

“Nou, ik ben best actief op Facebook en Twitter, maar niet per se om mijn opinie te delen. Ik heb zo de indruk dat daar al genoeg mensen zijn met opinies over de islam. Dus ik deel er vooral mijn eigen artikelen. Het is leuk om reacties te krijgen op je werk. Maar er zijn ook massa’s haatdragende reacties, een fenomeen waar moslims dagelijks mee te maken hebben. Ik heb er een keer een verhaal over gemaakt, de moslimhaat op sociale media. Schokkend, vind ik. Eerlijk gezegd was ik me hier niet zo van bewust totdat ik over de islam ging schrijven. Er worden gewoon oproepen gedaan als ‘het spoor naar Auschwitz ligt er nog, hup, op de trein ermee’. Heel eng. 

“In het begin was ik heel verbaasd hoe lastig het kon zijn om iemand te vinden die in de krant iets wilde vertellen over, bijvoorbeeld, iets onschuldig als het Suikerfeest. Ik krijg best vaak nee te horen, of het verzoek om iemand te anonimiseren. Waarom doe je zo moeilijk?, dacht ik dan. Maar in de loop van de tijd begreep ik beter dat mensen niet met de islam geassocieerd willen worden omdat ze bang zijn. Of omdat ze gewoon geen zin hebben in de negativiteit die het oproept. 

“Voor uitgesproken vrijzinnige moslims komt daar nog iets bij. Ik sprak bijvoorbeeld met buikdanseres en presentatrice Jihane El Fahidi en haar vader voor de interviewserie De appel en de boom. Zij is overladen met fijne reacties van geloofsgenoten op Facebook, maar kreeg vervolgens ook heel enge reacties van radicale moslims. Iets met een brandstapel, geloof ik. Zo proberen radicale types hun geloofsgenoten monddood te maken. Voor mij is zoiets dan weer een bevestiging hoe belangrijk het is om niet steeds alleen maar over de allerstriktste gelovigen te schrijven, en ook vrijzinnige en gewone moslims aan het woord te laten.”

Marije van Beek

Marije van Beek (1985) studeerde religiewetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ze begon eind 2010 bij Trouw als stagiair. Sinds 2011 werkt ze op de redactie Religie & Filosofie. Aanvankelijk was ze daar redacteur spiritualiteit. De laatste vier jaar maakt ze vooral verhalen over de islam.

In 2018 was ze ook redacteur van het veelgeprezen NTR-programma Kijken in de Ziel met religieuze leiders. In gesprek met Coen Verbraak vertelden rabbijnen, imams, dominees, zenboeddhisten, een bisschop, een katholieke zuster en hindoepriester over de grote vragen van het bestaan.

Trouw achter de schermen

Welke keuzes worden er gemaakt bij het schrijven van artikelen en hoe pakken wij ons onderzoek aan? In deze interviews vertellen journalisten van Trouw hoe ze te werk gaan.